W Sokołach (Podlaskie) odsłonięty został w czwartek pomnik ofiar tzw. operacji polskiej NKWD, podczas której - w latach 1937-38 - zamordowano ponad 100 tys. Polaków w Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich. Uroczystości towarzyszyło spotkanie naukowe poświęcone wydarzeniom sprzed 85 lat.

Pomnik, który według pomysłodawców jest pierwszym takim w Polsce, tworzą pamiątkowe tablice o wysokości kilku metrów, na których spoczywa krzyż.

„Zginęli za to, że byli Polakami. Pamięci ofiar zbrodni sowieckich 1937-1938””

— to jedna z inskrypcji na tablicach.

W wydarzeniu wziął udział minister Adam Andruszkiewicz - sekretarz stanu w Kancelarii Premiera, który zainicjował budowę pomnika w Sokołach.

Minister Andruszkiewicz (również Poseł z województwa podlaskiego) podkreślił, że powstały pomnik to symbol przywracania pamięci o zbrodniczej napaści i mordu na Polakach.

„Przed dwoma laty otrzymaliśmy bardzo jasny sygnał od Pana Premiera Mateusza Morawieckiego, że Rząd Rzeczypospolitej Polskiej powinien w należyty sposób przywrócić pamięć ofiarom antypolskiej operacji NKWD w latach 1937-1938, która została zrealizowana na dawnych Kresach Rzeczypospolitej”

— mówił minister Adam Andruszkiewicz, sekretarz stanu w Kancelarii Premiera, Poseł na Sejm RP.

Bardzo dziękuję Panu Premierowi Mateuszowi Morawieckiemu oraz Panu Ministrowi Adamowi Andruszkiewiczowi za pamięć o naszej Gminie Sokoły i za to, że ten ważny pomnik stanął w naszym Regionie. To dla nas bardzo ważne, aby czcić tych, którzy zginęli za to, że byli Polakami. Jako społeczność Gminy Sokoły pamiętamy i będziemy pamiętali

— zaznaczył Józef Zajkowski, wójt gminy Sokoły.

Podczas odsłonięcia pomnika, Wojciech Labuda - pełnomocnik Prezesa Rady Ministrów ds. ochrony miejsc pamięci, odczytał list od szefa rządu, w którym podkreślał jak ważna jest pamięć i godne upamiętnienie ofiar tej zbrodniczej napaści.

Jak powiedział PAP wójt Józef Zajkowski, pomysł pomnika powstał dwa lata temu, a przychylna mu była rada gminy.

„My mamy ofiary, które zostały wywiezione na Sybir. W ostatnim czasie, w ramach repatriacji ściągnęliśmy rodzinę z Kazachstanu, której dziadkowie byli wywiezieni właśnie w ramach akcji NKWD”

— mówił.

„Jesteśmy zobowiązani wobec historii, aby o takich faktach historycznych pamiętać” - dodał. „My jesteśmy tymi, którzy uczą historii i dlatego podjęliśmy się tego, by pomnik powstał”

— dodał.

Pomysł Fundacji Piękno Życia wsparła finansowo Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. Uchwała gminy w sprawie powstania pomnika została podjęta w 2021 roku.

„Operacja antypolska NKWD należy do najtragiczniejszych kart w historii naszego narodu. (…) Pomnik ten ma upamiętnić wszystkie ofiary NKWD. To hołd w kierunku ludzi, którzy poświęcili życie służbie naszej Ojczyźnie. Wszyscy oni zasługują na miejsce w pamięci przyszłych pokoleń, dlatego Rada Gminy Sokoły wyraża zgodę na wzniesienie pomnika Ofiar Operacji Antypolskiej NKWD”

— napisano w uzasadnieniu tej uchwały.

Na mocy rozkazu nr 00485 z 11 sierpnia 1937 r., wydanego przez ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaja Jeżowa, pod rzekomym zarzutem przynależności do Polskiej Organizacji Wojskowej, prowadzącej rzekomo działalność szpiegowsko-wywrotową na rzecz Polski, represjonowano nie mniej niż 139 tys. 835 osób, z czego zamordowano – najczęściej strzałem w tył głowy – nie mniej niż 111 tys. 091.

Zbrodnia była całkowicie przemilczana w okresie PRL. Również na emigracji wiedza o masowej eksterminacji Polaków była niewielka. Dopiero w 1991 r. w Polsce ukazała się pierwsza synteza dziejów Polaków w imperium sowieckim pióra Nikołaja Iwanowa „Pierwszy naród ukarany. Polacy w Związku Radzieckim 1921-1939”.

Pod koniec lat 90. ubiegłego wieku wyniki badań nad zbrodnią na Polakach opublikował „Memoriał”. Kolejnym przełomem w badaniach nad operacją polską było nawiązanie bliskiej współpracy między Instytutem Pamięci Narodowej a archiwistami z Ukrainy, gdzie zachowała się ogromna dokumentacja mordu.

W 2010 r. ukazała się wspólna publikacja IPN i Archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy „Polska i Ukraina w latach trzydziestych-czterdziestych XX wieku. Tom 8. Wielki terror. Operacja polska 1937-1938”. Od 2018 r. IPN prezentuje wystawę planszową „Rozkaz nr 00485. Antypolska operacja NKWD na sowieckiej Ukrainie 1937–1938”. Do tej pory oglądali ją widzowie w kilkudziesięciu miejscach w Polsce, Ukrainie, USA i Australii.

W 2009 r. Sejm RP przyjął uchwałę upamiętniającą ofiary zbrodni dokonanych w latach 1937–1939 na Polakach w ZSRS. „Sejm RP oddaje cześć pamięci 150 tys. Polaków zamordowanych przez NKWD w latach 1937–1939 w ramach tzw. operacji polskiej w czasie Wielkiego Terroru. Sejm wyraża wdzięczność działaczom rosyjskiego stowarzyszenia +Memoriał+ oraz tym historykom rosyjskim i ukraińskim, którzy podtrzymują pamięć o ludobójstwie dokonanym na naszych niewinnych rodakach”.(PAP)

gim, PAP, inf. własna