10 października 1922 r. w Katowicach po raz pierwszy odbyło się posiedzenie Sejmu Śląskiego. Powołano również Śląską Radę Wojewódzką, w skład której wchodzili wojewoda i wicewojewoda oraz pięciu członków. Sejm Śląski funkcjonował do 1 września 1939 r.

Sejm Śląski utworzono na mocy ustawy konstytucyjnej Sejmu Ustawodawczego z 15 lipca 1920 r., zawierającej statut organiczny Województwa Śląskiego. 24 września 1922 r. odbyły się pierwsze wybory do Sejmu Śląskiego.

10 października 1922 r. o godzinie 16.30 w Katowicach rozpoczęło się jego pierwsze, uroczyste posiedzenie.

Szanowni Państwo! Chwila, którą obecnie przeżywamy, jest tak wielka i tak doniosłego znaczenia, że na uwypuklenie jej nie potrzeba słów, gdyż byłyby one zawsze zbyt blade wobec doniosłości tej chwili. Zazwyczaj wypadki, które się tak codziennie dzieją, a przynajmniej bardzo często przed oczyma naszemi się przesuwają, tracą dla obserwujących je wiele ze swej bezpośredniej wartości. […] Ale jeśli głębiej się zastanowimy nad znaczeniem tej dzisiejszej chwili, jeśli głębiej wnikniemy w bieg wypadków, który tę chwilę sprowadził, to zaiste zdawać się nam będzie, że słońce stanąćby powinno w podziwie i uwielbieniu dla tego cudu, który się stał

— powiedziała przewodnicząca, Janina Omańkowska otwierając obrady.

Janina Omańkowska zapisała się na kartach polskiej historii, jako pierwsza kobieta kierująca obradami Sejmu Śląskiego. Za swoją działalność została odznaczona odznaką „Za służbę narodową” oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski „Polonia Restituta”. W trakcie pierwszego posiedzenia do kierowania pracami Sejmu Śląskiego powołano prezydium, na czele którego stał marszałek.

W uroczystym dniu otwarcia Sejmu województwa górnośląskiego witam serdecznie przedstawicieli prastarej tej polskiej dzielnicy, zebranych dla obrad nad zapewnieniem jej gospodarczego i kulturalnego rozkwitu i życząc im owocnej pracy, ślę za ich pośrednictwem pozdrowienie całej ludności Górnego Śląska, która okazała tyle hartu wytrwałości w ujawnieniu swej woli należenia na zawsze do Rzeczypospolitej Polskiej zjednoczonej

— pisał w liście odczytanym podczas pierwszego posiedzenia Sejmu Śląskiego marszałek Józef Piłsudski.

Sejm powoływał Śląską Radę Wojewódzką, w skład której wchodzili wojewoda i wicewojewoda oraz pięciu członków wybieranych przez Sejm Śląski. Sejm miał władzę legislacyjną w zakresie kolejnictwa, policji i żandarmerii, szkolnictwa, rolnictwa, wód, spraw wyznaniowych oraz organizacji administracji wojewódzkiej i samorządu na terenie województwa śląskiego. Polityka zagraniczna i sprawy wojskowe wyjęte były spod jego kompetencji i podlegały Sejmowi RP. W Sejmie Śląskim zasiadało 48 posłów, którzy mieli być wybierani na pięcioletnią kadencję.

W tej radosnej i uroczystej chwili, gdy ludność śląska, reprezentowana przez swoich wybrańców, przystępuje do decydowania sama o swoich sprawach w granicach samorządu, godzi się poświęcić na pierwszem miejscu gorące wspomnienie tym wiernym synom Ojczyzny, którzy ofiarnem poświęceniem przyczynili się do zadośćuczynienia sprawiedliwości dziejowej. Dzisiejszy dzień uroczysty dziwnem zrządzeniem losu przypada w przededniu wyborów i przed zebraniem się Sejmu Rzeczypospolitej, którego głównem zadaniem będzie wprowadzenie całokształtu życia państwowego na tory normalnej pokojowej pracy. Ta pokojowa praca, której przyświecać będzie cel ścisłego zespolenia wszystkich ziem polskich i zatarcia różnic, jakie się wskutek różnej przynależności państwowej wytworzyły, będzie mieć doniosłe znaczenie tak dla narodowego, jak i dla wysoko rozwiniętego ekonomicznego życia tej dzielnicy, która ostatnia wróciła na łono Rzeczypospolitej

— powiedział na inauguracyjnym posiedzeniu ówczesny prezes Rady Ministrów Julian Nowak.

Rozkwit Śląska

Tłumaczył on, że władze Rzeczypospolitej dobrze zdają sobie sprawę z „ogromu zadań” i troszczą się o to, „by zapewnić przemysłowi śląskiemu jak najszerszy rozkwit”.

Szczególne uprawnienie Sejm Śląski zyskał w dziedzinie podatkowej. Mógł uchwalać własne podatki, zarządzał odrębnym Skarbem Śląskim. Co ważne, jedynie część daniny publicznej zbieranej w województwie śląskim trafiała do Warszawy, a pozostała część służyła bezpośrednio mieszkańcom obszaru autonomicznego.

Przez większość czasu istnienia Sejmu Śląskiego (1922-1935) obowiązki marszałka Sejmu Śląskiego pełnił adwokat i działacz narodowy Konstanty Wolny. Jego następcą i ostatnim marszałkiem w latach 1935-1938 był prezydent Chorzowa, kpt WP Karol Grzesik, zamordowany w 1940 r. przez NKWD.

Lokalny parlament był miejscem działalności reprezentantów partii polskich i niemieckich w województwie śląskim. Posiedzenia Sejmu Śląskiego miały charakter ogólnodostępny i cieszyły się sporym zainteresowaniem mieszkańców Śląska. Częstym gościem w Sejmie Śląskim był również urzędujący wojewoda, który – zgodnie ze statutem organicznym – miał pierwszeństwo głosu.

Po zajęciu Zaolzia przez Wojsko Polskie jesienią 1938 r. do Sejmu Śląskiego (jako przedstawiciele zaolziańskiej części Śląska) trafili ks. pastor Józef Berger, dr Franciszek Bajorek, Augustyn Łukosz i Rudolf Paszek. Ilość parlamentarzystów wzrosła do 28.

Instytucja Sejmu Śląskiego funkcjonowała do września 1939 r. Formalnie statut organiczny województwa śląskiego został uchylony 6 maja 1945 r. decyzją komunistycznej Krajowej Rady Narodowej.

mly/PAP