Szlachta zagrodowa, szlachta zaściankowa lub też okoliczna (od nazwy zaścianka – okolica) to określenia drobnej ubogiej szlachty, która zazwyczaj musiała się utrzymywać z własnej pracy na roli, często bez pomocy parobków.

Poza obszarem Wielkiego Księstwa Litewskiego największa liczba szlachty zaściankowej występowała na Mazowszu i Podlasiu. Początki osadnictwa szlachty na kresach południowo-wschodnich sięgają czasów Kazimierza Wielkiego. Najstarsze nadania dotyczyły tam rodów rycerskich herbu Sas. W ciągu kolejnych stuleci coraz więcej drobnego rycerstwa przybywało na te terytoria.

Akcja osadnicza szczególnie przybrała na sile po Unii Lubelskiej. W latach 1772-1848 potomkowie osiadłych tam rodzin szlacheckich, szczególnie pod względem położenia ekonomicznego, coraz bardziej zrównywali się z zamieszkującą tam społecznością chłopską.…