Filmy historyczne, dyskusje i warsztaty filmowe oraz dla organizacji pozarządowych wypełniły dwudniową retrospektywę Festiwalu „Niepokorni, Niezłomni, Wyklęci” w Pustkowie k/Mielca. Podczas uroczystej gali uhonorowaliśmy lokalnych bohaterów ważnych dla polskiej wolności. Patronem medialnym wydarzenia był portal wPolityce.pl.

To jest już regułą, że kończą Festiwal NNW w Gdyni od razu myślimy o tym, jak pojechać z naszymi filmami i dyskusjami w Polskę. Jest dla nas niezwykle ważne, by nie zamykać się tylko w jednym miejscu, ale aktywizować społeczności lokalne, które również chcą propagować wartości konserwatywne i wiedzę o polskiej historii

— mówi Arkadiusz Gołębiewski, dyrektor Festiwalu NNW. Dwudniowe spotkanie w Pustkowie to druga, po Przecławiu, retrospektywa na Podkarpaciu.

CZYTAJ TAKŻE: „Naszym obowiązkiem jest oddawać im należny honor”. Ważna retrospektywa Festiwalu NNW w Przecławiu. ZOBACZ ZDJĘCIA

Pod Górą Śmierci

Idąc tropem miejsc, które należałoby propagować w całej Polsce, dotarliśmy do Pustkowa w gm. Dębica na Podkarpaciu. Ciekawe ile osób wie, że w czasach II Wojny Światowej znajdował się tutaj poligon SS, gdzie m.in. testowano bomby V1 i pociski V2. Na jego terenie zorganizowano obóz pracy przymusowej dla Żydów i Rosjan, a potem także dla ludności polskiej.

Obozu, ani jego zabudowań już nie ma, ale powstała jego rekonstrukcja, to Ekspozycja historyczno - dydaktyczna przy Górze Śmierci w Paszczynie działająca w ramach Europejskiego Centrum Pamięci i Pojednania. Kompleks, który można zwiedzać (w czasie epidemii niestety nie), to dwa baraki stylizowane na te, które zbudowali Niemcy.

Zabudowania umieszczono pod Górą Śmierci, gdzie mordowano więźniów i palono ich zwłoki.

Honor dla bohaterów

Podkreślmy, barak, w którym zorganizowaliśmy uroczystą galę retrospektywy to tylko rekonstrukcja zabudowań obozowych, część ekspozycji. Mówił o tym podczas rozpoczęcia spotkania Marian Matkowski, kustosz wystawy.

To miejsce, być może jak żadne inne w okolicy zasługuje na to, by takie przedsięwzięcia jak retrospektywa Festiwalu NNW mogły się tutaj odbywać. Bardzo dziękuję, że jesteście państwo u nas, bo w ten sposób wspólnie będziemy się starali przybliżać tę trudną historię II Wojny Światowej. (…) Świat musi pamiętać o ludziach: Żydach, Polakach i jeńcach sowieckich, którzy zostali wprzęgnięci w niemiecką machinę śmierci i zmuszeni do niewolniczej pracy w obozie

— opowiadał Marian Matkowski.

Podczas gali wręczyliśmy uhonorowania. „Sygnety niepodległości” i „Drzwi do wolności”.

SYGNETAMI NIEPODLEGŁOŚCI UHONOROWANI ZOSTALI:

Stanisław Szuro ps. „Zamorski” urodził się 19.10.1920 r. w Krakowie.

Major Wojska Polskiego, historyk, więzień obozów hitlerowskich i komunistycznych. Walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r. Był żołnierzem ZWZ-AK. Aresztowany przez Gestapo, jako więzień trafił do obozu pracy do Pustkowa oraz innych obozów koncentracyjnych na terenie Rzeszy. Po wyzwoleniu wiąże się z podziemiem antykomunistycznym Ligą Walki z Bolszewizmem, podporządkowaną NOW. Stanisław Szuro został aresztowany przez stalinowski Urząd Bezpieczeństwa i za działalność antykomunistyczną skazany został na karę śmierci. Wyrok ten został zamieniony na 15 lat więzienia. Po wyjściu był cenionym historykiem i wychowawcą młodzieży.

W III RP pełnił funkcję m.in. prezesa Oddziału Krakowskiego Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego. Za swoją działalność odznaczony został m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. 17 listopada 2020 r. Stanisław Szuro zmarł w niespełna miesiąc po swoich 100. urodzinach.

W imieniu ojca pośmiertne uhonorowanie odebrał syn Stanisław Szuro.

Bywałem tutaj z tatą, gdy nie było jeszcze w Pustkowie tego upamietnienia. Opowiadam mi wówczas o tym, co przeżył w obozie, wielki nacisk kładł na to, by pamiętać o ludziach. O inteligencji, patriotach, czasem zwykłych rolnikach, wszystkich ich Niemcy traktowali tak samo

— opowiadał Stanisław Szuro dziękując za uhonorowanie ojca.

OBEJRZYJ RELACJĘ WIDEO:

Aleksander Rybicki, ps. „Korczak”, „Spytek”, „Jacek”, „Dziurdziewicz”, „Sienkiewicz” urodził się 27 września 1904 w Przemyślu.

Muzealnik, kolekcjoner dzieł sztuki, opiekun zabytków, kustosz Muzeum Ziemi Sanockiej, twórca i pierwszy dyrektor Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Po wybuchu II wojny światowej brał udział w kampanii wrześniowej jako podkomendny majora Henryka „Hubala” Dobrzańskiego. Działał w Związku Walki Zbrojnej w sztabie Obwodu Sanok, a później w ramach Komendy Głównej Armii Krajowej. Organizował trasy przerzutowe, był łącznikiem Rządu Emigracyjnego z krajem. Wykonał ok. 30 misji kurierskich na trasie Sanok-Budapeszt. Po zakończeniu wojny, w 1947 został aresztowany przez NKWD w Bukareszcie. W wyniku krótkiego śledztwa i procesu został skazany na karę 25 lat łagru. Od tego czasu był osadzony w Charkowie, Wołogdzie, Gorkim, Kirowie, Swierdłowsku, Czelabińsku, Workucie.

22 sierpnia 1955 został zwolniony z odbywania kary, po czym powrócił do Polski. Zmarł 14 października 1983 w Rzeszowie.

Stanisława Imiołek urodziła się 30 maja 1923 roku w Rzeszowie w rodzinie Chlebickich.

Była więźniarką niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych w Pustkowie, Ravensbrück, Oranienburgu i Sachsenhausen. W czasie okupacji niemieckiej pracowała w zakładzie fotograficznym. Jej starszy brat, Edward, zaangażowany był w konspirację. 15 maja 1943 cała rodzina została aresztowana przez gestapo i przewieziona do więzienia na zamku w Rzeszowie. Brata rozstrzelano, ojciec został wysłany do Auschwitz-Birkenau, gdzie po kilku miesiącach zginął w komorze gazowej, a Stanisława Imiołek wraz z matką trafiła do obozu pracy przymusowej w Pustkowie koło Dębicy.

W lipcu 1944 kobiety więźniarki wywieziono do Ravensbrück. Była poddana eksperymentom pseudomedycznym (zastrzyki wywołujące bezpłodność). Pod koniec września 1944 wywieziona została wraz z matką do Oranienburga - filii obozu w Ravensbrück - gdzie pracowały w fabryce zbrojeniowej. W 1945 wróciła do Rzeszowa. Wraz z mężem działała w Związku Byłych Więźniów Politycznych, a do dnia dzisiejszego pełni funkcję prezesa Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych Koła Terenowego w Rzeszowie.

Stanisława Imiołek 30 maja tego roku obchodziła swoje 97. Urodziny.

Jan Łożański ps. „Orzeł”, „Bokser”, „Jan Madejski” urodził się 4 lutego 1912 w Zarszynie.

Żołnierz ZWZ-Armii Krajowej, kurier Komendy Głównej ZWZ–AK, podporucznik Polskich Sił Zbrojnych, zawodowo urzędnik rolniczy, a także działacz sportowy. W trakcie kampanii wrześniowej 1939 brał udział w walkach pod Wiślicą.

W grudniu 1939 przedostał się do Węgier. Po dotarciu do Budapesztu, przyjął propozycję pozostania na miejscu i podjęcia służby kuriera z Węgier do okupowanej Polski. 45 razy przemierzał trasę przez Beskid Niski, przenosząc m.in. dokumenty, broń, pieniądze oraz niekiedy przeprowadzał także ludzi. 19 marca 1945 po zajęciu Budapesztu przez wojska radzieckie został uwięziony przez funkcjonariuszy kontrwywiadu sowieckiego. Wskutek braku podstaw oskarżenia został zwolniony. Wielokrotnie przeprowadził przez zieloną granicę uciekinierów z Polski.

17 lipca 1947 roku przy dworcu w Cieszynie został zatrzymany przez funkcjonariuszy UB z Krakowa, Podczas śledztwa był poddany torturom. Wyrokiem z 18 marca 1948 Rejonowego Sądu Wojskowego w Warszawie został skazany na karę 15 lat pozbawienia wolności. Po dziewięciu latach uwięzienia w dniu 4 sierpnia 1956 wyszedł na wolność na mocy amnestii. Zmarł 21 czerwca 1990 w Sanoku.

Drzwi do wolności

To wyróżnienie przyznawane za odwagę oraz poświęcenie bohaterom „drugiego planu”, wspierającym działaczy podziemia niepodległościowego oraz solidarnościowego. W Pustkowie uhonorowaliśmy statuetką pośmiertnie Jacka Flisa.

Jacek Flis urodził się 20 lipca 1972 roku. Badacz historii regionalnej, pedagog, nauczyciel geografii.

W 2004 roku rozpoczął prace badawcze nad historią niemieckiego poligonu SS „Heidelager” ze szczególnym uwzględnieniem działającego w jego obrębie Artylerieziefield Blizna, miejsca gdzie Niemcy testowali tajne bronie: rakiety V-2 oraz latające bomby V-1. Propagował historię Sędziszowa i regionu. Prowadził wykłady, prelekcje, pogadanki. Był kilkukrotnie bohaterem „Spotkań z Historią” Europejskiego Centrum Pamięci i Pojednania („Tajemnice Blizny”, „Blizna w świetle źródeł historycznych” oraz „Blizna po latach”). Był współautorem publikacji pt. „Tajemnice Blizny. Wywiad Armii Krajowej w walce z rakietami V2” pod redakcją Rafała Wnuka i Roberta Zaparta. Swoją wiedzą podzielił się również biorąc udział w filmie dokumentalnym „W Pięknym Pustkowie koło Dębicy…” w reżyserii Pauliny Ibek.

Jacek Flis zmarł w dniu 16 października 2020 roku w wieku 48 lat.

Uhonorowanie odebrał jego brat Marek Flis.

Zaczęliśmy z bratem tę naszą walkę o upamiętnienie obozu w Pustkowie gdzieś ok. 2004 roku. Przeszukiwaliśmy archiwa, rozmawialiśmy z ludźmi z okolicy. W końcu udało nam się zainteresować sprawą zawodowych historyków, a potem także władze samorządowe. Dlatego to miejsce dzisiaj wygląda tak, jak wygląda i pamięć o więzionych tutaj będzie trwała

— powiedział Marek Flis.

Galę uświetnił swoim występem Tadek Polkowski.

Retrospektywa w Pustkowie

Podczas dwudniowej retrospektywy, z powodu epidemii zorganizowanej online, prezentowaliśmy także filmy, m. in: „Chodźcie z nami” Ewy Żmigrodzkiej i Krzysztofa Zwolińskiego, „Życie za życie” Arkadiusza Gołębiewskiego czy „Sprawiedliwość” Mariusza Pilisa.

Ten ostatni obraz stał się przyczynkiem do ciekawej rozmowy Marcina Wikło z prof. Janem Żarynem, dyrektorem Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej im. R. Dmowskiego i I. J. Paderewskiego. Dyskusja dotyczyła „materialnych i pozamaterialnych strat, jakie poniosła Polska w wyniku niemieckich działań wojennych”. Padło też pytanie o tytułową „sprawiedliwość”, jak należy straty obliczyć i w jaki sposób dopominać się o ich zrekompensowanie.

Organizatorem Retrospektywy festiwalu jest Stowarzyszenie Scena Kultury.

Partnerami są: Gmina Dębica, Centrum Kultury i Bibliotek Gminy Dębica oraz Europejskie Centrum Pamięci i Pojednania w Pustkowie.

Projekt Dofinansowany został ze Środków Narodowego Instytutu Wolności w ramach Programu: Fundusz Inicjatyw Obywatelskich oraz ze Środków Darowizny przyznanej przez Fundację KGHM Polska Miedź.

Marcin Wikło