Muzeum II Wojny Światowej jest miejscem niezwykłym, łączącym historię z nowoczesnością. Zwiększająca się z każdym rokiem liczba odwiedzających, która w 2019 r. wyniosła 536 441 osób, świadczy o wysokiej renomie tej instytucji, jak i zasadności opowieści o II wojnie światowej, posługując się polską wrażliwością historyczną.

Szanowni Państwo,

w czerwcowym numerze przedstawiamy Państwu eksponaty związane z obywatelami polskimi, którzy w czasie wojny znaleźli się we Francji, takie jak pamiątki organizacji harcerskich, dzieła artystów, a także dokumenty osobiste żołnierzy, którzy wstąpili do formowanego w tym kraju Wojska Polskiego. Wybór ten związany jest z 80. rocznicą niemieckiej inwazji na Francję, zakończonej kapitulacją armii francuskiej w czerwcu 1940 r. W wydarzeniach tych brali udział polscy żołnierze wywodzący się m.in. z Polonii zamieszkującej ten kraj.

Jednocześnie zapraszamy Państwa do zobaczenia otwartej 1 września 2019 r. wystawy czasowej „Walka i cierpienie. Obywatele polscy podczas II wojny światowej”, będącej projektem interdyscyplinarnym, opartym na rozmaitych formach, mediach i rozwiązaniach scenograficznych. Wszystkie te zabiegi i działania składają się na spójną opowieść o polskim doświadczeniu lat 1939–1945, ze szczególnym uwydatnieniem grozy i tragizmu tamtych czasów. Wystawa ma przemyślaną strukturę z precyzyjnie odmierzoną chronologią i dramaturgią, pozwalającą się zapoznać z wieloma kwestiami dotyczącymi okresu wojny. Intencją twórców wystawy było poruszenie emocji osób zwiedzających tak, by w jak najbardziej sugestywny sposób opowiedzieć o okropieństwach II wojny światowej poprzez wydarzenia i zjawiska wskazujące na wyjątkowość polskiego doświadczenia.

Wystawie czasowej towarzyszył międzynarodowy projekt wystawienniczy „Walka i cierpienie. Obywatele polscy podczas II wojny światowej”, będący owocem współpracy z Ministerstwem Spraw Zagranicznych. Jego inauguracja odbyła się 15 sierpnia 2019 r. W roku 2019 wystawa została zaprezentowana w ponad 150 miejscach, w 66 krajach świata, na 6 kontynentach. Międzynarodowy projekt był największą tego typu akcją informacyjną dotyczącą II wojny światowej w historii polskiej dyplomacji. Koordynatorami prac nad wystawą w placówkach zagranicznych były: ambasady, konsulaty, instytuty polskie lub stałe przedstawicielstwa RP, które do prezentacji jej wybrały interesujące i znane w przestrzeni publicznej miejsca. O polskim doświadczeniu lat 1939–1945, tragizmie wojny i staraniach polskiego żołnierza o odzyskanie niepodległej ojczyzny dowiedzieli się mieszkańcy takich miast jak m.in. Waszyngton, Brasília, Meksyk, Edynburg, Wiedeń, Belgrad, Bangkok czy Canberra.

O wielkiej wartości i atrakcyjności przedsięwzięcia świadczy duża liczba zwiedzających oraz liczne wyróżnienia, takie jak m.in. obecność wystawy czasowej „Walka i cierpienie. Obywatele polscy podczas II wojny światowej” wraz z towarzyszącym jej międzynarodowym projektem wystawienniczym w finale 13. edycji plebiscytu „Wydarzenie historyczne roku” w kategorii „wystawa”, organizowanego przez Muzeum Historii Polski we współpracy z portalem historia.org.pl oraz Muzeum Łazienki Królewskie. Serdecznie zapraszamy do oddawania głosu na wystawę poprzez stronę www.whr.muzhp.pl, jak i przede wszystkim do odwiedzenia Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

dr Karol Nawrocki, dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku

Losy Polaków we Francji

W czasie II wojny światowej los wielu polskich cywilów i żołnierzy związany był z Francją. Do roku 1939 obywatele polscy stanowili drugą po Włochach największą grupę obcokrajowców, liczącą około pół miliona osób. Byli to głównie potomkowie rodzin, które wyjechały z Polski w okresie rozbiorów, oraz emigranci zarobkowi pracujący w fabrykach i kopalniach. Polacy we Francji stanowili mniejszość aktywną, zaangażowaną w utrzymanie narodowej tożsamości. Jesienią 1939 r. polskie władze otrzymały możliwość powoływania żołnierzy do Polskich Sił Zbrojnych poza granicami kraju. Wraz z powstaniem Wojska Polskiego na obczyźnie do Francji przyjechali politycy, żołnierze, ale też ochotnicy, uciekinierzy z obozów jenieckich oraz internowania. W 1940 r. Wojsko Polskie we Francji liczyło około 85 tys. żołnierzy. W maju i czerwcu 1940 r. polscy żołnierze wzięli udział w walkach z niemieckimi jednostkami. Ponad 2 tys. z nich zginęło. Po kapitulacji oddziałów francuskich, w czerwcu 1940 r., do Wielkiej Brytanii ewakuowano około 25 tys. żołnierzy. Część została internowana, a około 15 tys. pozostało na terenie Francji.

Sztandar drużyny harcerskiej w Rosieres z ok. 1937 r.

Na awersie barwy czerwonej zakomponowano wyszytego srebrną nicią polskiego orła w koronie, tuż pod nim widoczna jest maksyma: „Wszystko co nasze Polsce oddamy”. W centrum rewersu barwy zielonej umieszczono krzyż harcerski otoczony poziomymi belkami z napisami „O.N.C.” oraz „Druż. harc. w Rosieres”. Drużyna harcerska należała do aktywnych organizacji polonijnych we Francji. Rozwijała się przy Stowarzyszeniu Strzeleckim w Rosieres od lat 30. XX w. Z chwilą wybuchu II wojny światowej uległa rozpadowi, a jej członkowie ochotniczo wstąpili do służby w Wojsku Polskim we Francji, walcząc nie tylko w 1940 r., lecz także w szeregach 2 Korpusu i Polskiej Marynarki Wojennej.

Dowód osobisty Wojsk Lotniczych Armii Polskiej plut. Jana Gołowacza wystawiony przez dowódcę Centrum Wyszkolenia Lotnictwa Polskiego

W styczniu 1940 r. rozpoczęto we Francji formowanie polskich jednostek sił powietrznych. W Centrum Wyszkolenia Lotnictwa Polskiego w Lyon Bron, głównej bazie polskiego lotnictwa, trwały szkolenia personelu technicznego i pilotów, którzy przystąpili do działań bojowych już w maju 1940 r. Mechanik Jan Gołowacz (ur. 26 listopada 1911 r. w Wilnie) był członkiem naziemnego personelu technicznego lotnictwa polskiego we Francji. W późniejszym okresie, przebywając w Wielkiej Brytanii, odbywał służbę m.in. w 307 Dywizjonie Myśliwskim Nocnym i 300 Dywizjonie Bombowym. Dar Adama Głuszkiewicza.

Francuski plakat „Loterie Nationale. Tranche de la Pologne heroïque” z roku 1940

Plakat zachęcający do wzięcia udziału w trzeciej turze Loterii Narodowej dla bohaterskiej Polski – dochód z niej przeznaczono na wsparcie polskich jednostek wojskowych organizowanych we Francji. Grafika utrzymana w biało-czerwonych barwach przedstawia orła w koronie. Została zaprojektowana w 1939 r. przez Louisa Marcoussisa, polskiego malarza działającego w Paryżu, cenionego reprezentanta kubizmu i surrealizmu. Ludwik Kazimierz Markus (ur. 14 listopada 1878 r. w Warszawie) był studentem krakowskiej ASP i paryskiej Académie Julian. Po studiach postanowił się osiedlić we Francji. W 1912 r. zmienił nazwisko na Marcoussis.

Arkusz poborowy ochotnika wystawiony dla Tadeusza Olszowskiego przez Konsularną Komisję Poborową w Londynie

Tadeusz Olszowski (ur. 9 lipca 1907 r.) był absolwentem Wyższej Szkoły Handlowej i dyrektorem Bałtyckiej Spółki Okrętowej w Gdyni. Decyzją Departamentu Morskiego Ministerstwa Przemysłu i Handlu został oddelegowany do Polskiego Komitetu Transportowego w Londynie, dokąd wyjechał 30 sierpnia 1939 r. W październiku 1939 r. stawił się jako ochotnik przed Konsularną Komisją Poborową w Londynie i w styczniu 1940 r. otrzymał powołanie do Wojska Polskiego we Francji. W Coëtquidan służył w II dywizjonie 1 Pułku Artylerii Lekkiej, a następnie został przeniesiony do ośrodka wyszkolenia oficerów w La Roche-sur-Yon. W grudniu 1941 r. otrzymał oficjalne powołanie do Rady Morskiej przy Ministerstwie Skarbu, Przemysłu i Handlu. Dar Simona Olszowskiego.

Dowód osobisty Zbigniewa Kozaka

Zbigniew Kozak (ur. 25 maja 1918 r. w Warszawie) w 1938 r. wstąpił do Szkoły Podchorążych Broni Pancernych w Modlinie, po czym otrzymał przydział do 8 Batalionu Pancernego w Bydgoszczy. We wrześniu 1939 r. batalion reorganizowano, a Zbigniew Kozak wraz z innymi żołnierzami został przeniesiony do Żurawicy. W styczniu 1940 r. jako tzw. turysta Sikorskiego, z dowodem osobistym zaszytym w kołnierzu płaszcza, przedostał się do Francji, gdzie chciał dołączyć do polskich oddziałów. Na miejsce dotarł dwa dni po rozpoczęciu niemieckiej inwazji i w czerwcu 1940 r. został ewakuowany do Wielkiej Brytanii na statku „Sobieski”. Służył w 1 Dywizji Pancernej, został ranny w czasie bitwy o Normandię. W kwietniu 1945 r. brał udział w wyzwoleniu niemieckiego Stalagu VI C Oberlangen, gdzie poznał swoją przyszłą żonę, Genowefę Zofię Leśniewską, sanitariuszkę powstania warszawskiego. Dar Henryki Flisykowskiej-Kledzik.