Niezwykłe eksponaty Muzeum II Wojny Światowej. Nikt za nas nie opowie historii, nie przedstawi naszych doświadczeń

Muzeum II Wojny Światowej jest miejscem niezwykłym, łączącym historię z nowoczesnością. Zwiększająca się z każdym rokiem liczba odwiedzających, która w 2019 r. wyniosła 536 441 osób, świadczy o wysokiej renomie tej instytucji, jak i zasadności opowieści o II wojnie światowej, posługując się polską wrażliwością historyczną.

Za nami wielki sukces obchodów 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej, ukoronowanych działaniami zrealizowanymi 1 września 2019 r. przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę. Za nami także niezwykle wzruszające uroczystości upamiętniające 75. rocznicę wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz. Wciąż pamiętamy sukces zorganizowanej w 80 państwach, w 160 miejscach na całym świecie wystawy „Fighting and Suffering. Polish citizens during World War II”, powstałej w ramach międzynarodowego projektu Walka i cierpienie, realizowanego przez Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku wspólnie z Ministerstwem Spraw Zagranicznych RP. Gdańskie muzeum dysponuje niezwykłymi eksponatami – wyjątkowymi pamiątkami, wśród których są te udostępnione i przekazane placówce przez rodziny naszych bohaterów. Chcemy o nich opowiedzieć. W związku z przypadającą w 2020 r. – 75. rocznicą zakończenia II wojny światowej, w kolejnych miesiącach do czerwca, wspólnie z Muzeum II Wojny Światowej opowiemy o eksponatach znajdujących się w zbiorach muzeum, zachęcając Czytelników do odwiedzenia tego miejsca, które zobaczyć po prostu trzeba.

Szanowni Państwo,

Sercem każdego muzeum jest gromadzona w nim kolekcja zabytków opowiadająca pewną konkretną historię. Stanowi ona o funkcjonowaniu muzealnego krwiobiegu, gdyż to wokół niej buduje się zarówno przekaz ekspozycyjny, jak i pozostałą aktywność okołomuzealną – kulturalną, artystyczną, edukacyjną czy naukową. W 2019 r., będącym 80. rocznicą wybuchu jednego z najtragiczniejszych konfliktów w dziejach ludzkości, Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku przygotowało i przeprowadziło Ogólnopolską Zbiórkę Eksponatów „Przyjmiemy Twoją Historię” – jej efektem było powiększenie muzealnej kolekcji o 2167 eksponatów. Dzięki zaufaniu i współpracy z Darczyńcami nasza instytucja każdego roku sukcesywnie rozwija kolekcję muzealną. Jest to tym bardziej godne uznania, bo wiemy, jak bardzo są oni przywiązani do przekazywanych pamiątek, często stanowiących rodzinne relikwie. Świadomi wagi przekazanych zabytków razem z Redakcją magazynu „Sieci” postanowiliśmy przybliżyć Państwu w kolejnych numerach historie kryjące się za wybranymi eksponatami, znajdującymi się w zbiorach Muzeum II Wojny Światowej. Przedmioty te niosą za sobą swoją indywidualną opowieść, często tragiczną, pełną bólu, znaczoną cierpieniem konkretnych ludzi, którzy pomimo swego losu nie tracili nadziei, byli pełni determinacji w dążeniu do przeżycia, do powrotu do najbliższych, do domu rodzinnego, do odebranej im przemocą ojczyzny. Mamy nadzieję, że przedstawione historie, kryjące się za prezentowanymi eksponatami, nie tylko Państwa zainteresują, ale staną się także inspiracją do poszukiwania śladów przeszłości w swoich rodzinach i wśród najbliższych

— dr Karol Nawrocki, dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

Katalog „Deportacje na Wschód”

Katalog, który niebawem ukaże się w druku, jest pierwszym tomem serii wydawniczej poświęconej eksponatom. Kanwą tej publikacji są historie opowiedziane przez pozornie zwyczajne przedmioty, ponieważ to wokół obiektów gromadzonych w naszej kolekcji toczy się życie Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Prezentowane eksponaty opowiadają o doświadczeniach ludzi, którzy brutalnie wyrwani z rodzinnego domu doznali przemocy, głodu, pracy ponad siły i nieustannego lęku o życie. Obiekty, jako świadkowie dramatycznych wydarzeń, są kliszą opowiadanych przez lata historii, które udało nam się zachować dla przyszłych pokoleń.

Drewniana forma

Do wyrobu tzw. samanów, czyli bloczków służących zesłańcom do budowy domów i zabudowań gospodarczych.Jako materiał do ich wyrobu wykorzystywano mieszankę gliny i słomy, nierzadko dodawano także krowi nawóz. Mokrą masę kobiety i dzieci udeptywały nogami w formach, a gotowe bloki suszono na słońcu. Ten rodzaj pozyskiwania budulca był charakterystyczny dla niemal wszystkich miejsc, do których kierowano deportowanych. Drewniana forma pochodzi ze wsi Krasnodolsk w północnym Kazachstanie. Dar Dmitriya Panto.

List w skórzanym etui

Napisany 16 stycznia 1941 r. podczas zesłania na Syberii przez majora Andrzeja Palucha do Janiny Bortnowskiej. Major wiele uwagi poświęca realiom życia na zesłaniu i pracy naznaczonej licznymi wypadkami w czasie panującej wówczas srogiej zimy. Bezradny wobec przeciwności losu, jako najbardziej dokuczliwy problem wskazuje brak wiadomości z Zachodu i listów od najbliższych. Andrzej Paluch był żołnierzem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, uczestniczył w walkach pod Monte Cassino. Po wojnie nie powrócił do Polski, zmarł w Manchesterze. Dar Janiny Furyk.

Talia kart

Składająca się z zachowanych 19 ręcznie malowanych kart do gry, wykonanych na zesłaniu. Do ich zrobienia posłużyły zabrane z domu bilety wizytowe. W chwili wybuchu wojny Tadeusz był studentem IV roku prawa w Lublinie. Początek konfliktu zastał go w Szarkowszczyźnie, gdy odwiedzał rodzinę. W czerwcu 1940 r. Załuska wraz z matką, siostrą i małą siostrzenicą Elwirą został deportowany na Syberię. W kraju zostawił narzeczoną Kazimierę, której już nigdy nie zobaczył. Zmarł w Barnaule na skutek wycieńczenia pracą i głodem w styczniu 1944 r. Dar Elwiry Bartoszek.

Rysunki wykonane przez Bogusławę Sałęgę

Obrazują życie na zesłaniu w latach 1940–1942. Major Jan Sałęga po kampanii polskiej został aresztowany przez NKWD i zamordowany w Katyniu. W tym samym roku Bogusławę wraz z synami – Bolesławem i Bogusławem – deportowano do Urdżaru w Kazachstanie. Kobieta dokumentowała tam w formie rysunków surowe warunki, w jakich musiała się odnaleźć, i wysyłała je do mieszkającej we Lwowie matki. Rodzina opuściła ZSRS z Armią Andersa przez Azję Mniejszą do Afryki, skąd przedostała się do Australii. Dar Barbary Jastrzębskiej.