75 lat temu Niemcy zgładzili pięciu więźniów, członków ruchu oporu w obozie Auschwitz. 30 grudnia 1944 r. powiesili dwóch Polaków i trzech Austriaków. Była to ostatnia publiczna egzekucja wykonana przez Niemców na obozowym placu apelowym.

Straceni zostali: Piotr Piąty, Bernard Świerczyna, Ernst Burger, Rudolf Friemel i Ludwig Vesely. Niemcy wykonali egzekucję po wieczornym apelu. Skazani nie pozwolili sobie zawiązać oczu. Przed śmiercią wznieśli okrzyki: Precz z Hitlerem!, Precz z faszyzmem!, Niech żyje Polska!

Przywódcy obozowej konspiracji próbowali zbiec z Auschwitz 27 października 1944 r. Wesprzeć ich miał przyobozowy ruch oporu.

Więźniów Bernarda Świerczynę, Czesława Duzela, Zbigniewa Raynocha i Piotra Piątego z AK oraz Austriaka Ernsta Burgera z Grupy Bojowej Oświęcim z obozu miał wywieźć esesman Johann Roth. Uciekinierzy ukryli się w samochodzie, którym wywożono brudną bieliznę do pralni w Bielsku. Mieli zostać przewiezieni do miejscowości Łęki, kilka kilometrów od Oświęcimia. Roth jednak zdradził.

Ciężarówka zamiast wyjechać z obozu, podjechała przed blok 11. Uciekinierzy, gdy zorientowali się w sytuacji, zażyli truciznę. Na miejscu zmarli Zbigniew Raynoch i Czesław Duzel. Pozostałych odratowano i umieszczono w bloku 11. Trafili tam też organizatorzy ucieczki - Austriacy Rudolf Friemel i Ludwig Vesely oraz esesman o nazwisku Frank, który współpracował z konspiracją.

Uzbrojeni esesmani ciężarówką pojechali do Łęk, gdzie na uciekinierów w gospodzie Juliana Dusika czekała grupa żołnierzy AK z oddziału Sosienki. Jej dowódcą był Konstanty Jagiełło, również uciekinier z Auschwitz. Pomagali mu Tomasz Sobański, Kazimierz Ptasiński, Franciszek Dusik i łączniczka Wanda Dusik.

Historyk Marcin Dziubek w monografii Sosienek napisał, że konspiratorzy zostali całkowicie zaskoczeni przez Niemców.

Samochód, zgodnie z umową, zwolnił koło gospody, ale Ptasiński zaniepokoił się otwartą platformą. Mimo opuszczonej plandeki dostrzegł żołnierskie buty i kolby karabinów. Zdążył tylko wrzasnąć: wsypa!

— napisał w książce „Niezłomni z oddziału Sosienki”.

W akcji esesmani zastrzelili Jagiełłę oraz 70-letniego Jana Galocha, niesłyszącego, który nie zareagował na wezwanie do podniesienia rąk. Aresztowano Dusików oraz Ptasińskiego, który zdołał później zbiec. Ocalał Sobański, którego Jagiełło wysłał po ubrania dla uciekinierów.

Esesman Johann Roth w nagrodę za udaremnienie ucieczki otrzymał fotografię szefa Głównego Urzędu Gospodarczo-Administracyjnego Oswalda Pohla z własnoręczną dedykacją.

Więźniowie zatrzymani podczas ucieczki zostali poddani brutalnemu śledztwu. Nikogo nie wydali. Bernard Świerczyna napisał ołówkiem na drzwiach celi: „Chciałem tylko być człowiekiem, nie bezduszną składnią cyfr. Byt swój z przyszłym związać wiekiem, dziejów przyszłych poznać szyfr. Zdradą przemoc mnie pojmała i zamknęła pośród krat, lecz honoru nie złamała, nawet go nie złamie kat. Quia pulchris est pro Patria mori”.

Ruch oporu w obozie był organizowany od początku jego istnienia. Jesienią 1940 r. powstała grupa Polskiej Partii Socjalistycznej, która szybko rozwinęła działalność polityczną i akcję pomocy współwięźniom. W październiku 1940 r. rtm. Witold Pilecki (w obozie przebywał jako Tomasz Serafiński) zorganizował grupę pod nazwą Związek Organizacji Wojskowej.

W lutym 1941 r. powstał Związek Walki Zbrojnej, przekształcony w 1942 r. w Armię Krajową. W kierownictwie znalazł się m.in. Bernard Świerczyna. Jesienią 1941 r. zaczęły działać grupy prawicowe.

Pod koniec 1941 r. ZWZ zainicjował akcję scaleniową obozowej konspiracji. Do października 1942 r. większość grup podporządkowało się wspólnemu dowództwu.

W 1943 r. Niemcy podjęli szereg akcji przeciw konspiracji. W zbiorowych egzekucjach zginęło 105 więźniów. Represje nie zdusiły oporu.

Niezależnie od grup polskich, na przełomie lat 1942 i 1943 powstały w obozie organizacje więźniów innych narodów. Z początkiem 1943 r. z inicjatywy Austriaków podjęto tajne rokowania w celu scalenia ruchu oporu. W maju utworzono wspólną Grupę Bojową Oświęcim, do której w 1944 r. przyłączyły się polskie grupy wojskowe. Powstała Rada Wojskowa Oświęcim.

as/PAP