Historia najnowsza na ekranie, XI Festiwal NNW. Gołębiewski: Mamy mniej filmów niż w poprzednich latach, ale mają wyższy poziom

Już wkrótce rozpocznie się XI edycja Festiwalu Filmowego Niepokorni Niezłomni Wyklęci. Cztery festiwalowe dni – od 26 do 29 września – wypełnione będą projekcjami filmów, spotkaniami, dyskusjami, promocją książek. Na gości czekają wspaniałe wystawy, koncerty i dobra atmosfera. W tym roku po raz pierwszy zostanie też przyznana nagroda w konkursie międzynarodowym, w którym startuje 11 obrazów. Nagrodę za całokształt „Platynowy opornik” odbierze reżyser Lech Majewski, a w dziedzinie literatury, nagrodę im. ks. Bukowińskiego – Marek Cichocki.

Wkrótce po raz jedenasty rozpocznie się Festiwal Filmowy Niepokorni Niezłomni Wyklęci, ciągle szukacie nowych wyzwań i proponujecie nowe formy aktywności. Skąd wiadomo, co jest ważne akurat teraz?

Arkadiusz Gołębiewski: Kiedy zaczynaliśmy, Festiwal NNW niwelował białe plamy w działaniach instytucji państwowych. Jedenaście lat temu państwo nie spełniało swoich zadań na polu polityki historycznej. Dziś mogę się tylko cieszyć, że nasza impreza nie jest jedyną tego typu na kulturalnej mapie Polski. Ale to oczywiście tworzy dla nas wyzwania – co robić, jak się odróżnić, na co czekają ludzie. Nas inspirują nasi goście, twórcy, świadkowie historii, młodzież. Wszystko układa się jak w kalejdoskopie – jak nie mieliśmy gdzie pokazywać filmów mówiących o historii najnowszej to stworzyliśmy festiwal, jak zobaczyliśmy, że młodzież przyjeżdża spragniona wiedzy – daliśmy jej projekt Młodzi dla Historii, jak okazało się, że twórcy nie potrafią zdobyć środków na film i znaleźć odbiorców swojej pracy – powołaliśmy Pitching Forum. Wreszcie ze zdziwieniem zobaczyliśmy, że Festiwal NNW stał się atrakcyjny dla ludzi z Europy Środkowo-Wschodniej, zaczęli przyjeżdżać coraz liczniej twórcy z krajów, które zostały dotknięte przez dwa totalitaryzmy. Mogę powiedzieć, że staliśmy się dla nich liderem w opowiadaniu i odkrywaniu historii najnowszej. Otworzyliśmy się bardziej na świat i teraz na nasze zaproszenia chętnie odpowiadają także z bardziej odległych stron – ze Stanów, Kanady, Australii. Rok temu przyjechało ponad 100 gości zagranicznych.

Środowisko artystów powiedzmy bardziej „na prawo” ma często problemy z realizacją swoich projektów. Z czego to wynika?

Przez lata nie mieliśmy wsparcia, nie wytworzył się też zdrowy rynek produkcyjny dla tych filmów. Często reżyser był producentem, operatorem, w zasadzie wszystkim na planie. Tak nie może być. Zobaczyłem, że potrzebne jest wsparcie, że projekty muszą być najpierw dobrze przygotowane, żeby w ogóle móc ubiegać się o dofinansowanie, aplikować o środki państwowe. To jest też ogromna wiedza. Trochę jak w funduszach unijnych, przecież kiedy okazało się, że można ubiegać się o środki unijne to powstały całe firmy zajmujące się pomocą w wypełnianiu wniosków. Tymczasem filmowiec często jest sam, a musi przebrnąć przez stosy papierów i druków.

W ubiegłym roku zaproponowaliśmy warsztaty scenariusze. Prowadzili je uznani twórcy Maciej Drygas, Sławomir Pacek, Anna Ferens, byli ludzie z PISF-u. Wpłynęło ok. 30 projektów, z czego udało się wyselekcjonować 12. Dzięki współpracy z TVP i KRRiTv przyznaliśmy stypendia na rozwój projektów. Efekt jest taki, że 5 z nich zostało zrealizowanych lub jest w fazie produkcji. Czyli to nasze wsparcie ma sens. Bardzo mnie to cieszy!

A ile w tym roku zgłoszono filmów do konkursu głównego Festiwalu NNW?

Mamy 26 filmów. To trochę mniej niż w poprzednich latach, ale za to mają wyższy poziom. Najwyraźniej mamy za sobą coś, co nazywam falą przebudzenia inicjatyw społecznych zajmujących się tematyką historyczną. Dla nich był to priorytet, żeby po prostu opowiedzieć swoją lokalną historię. Teraz chcą ją opowiadać dobrze, profesjonalnie i to jest pozytywny trend. Obserwujemy też i to, że wielu uznanych twórców, zdobywców wielu nagród, nadal boryka się z pozyskiwaniem pieniędzy na swoje produkcje. Muszą więc często nadrabiać braki finansowe warsztatem, umiejętnym używania formy, oszczędniejszą opowieścią. Trochę szkoda, że ciagle brakuje świadomości ważności projektów dokumentalnych – wystarczy spojrzeć na napisy końcowe obrazów polskich i np. BBC, lista ludzi, którzy pracowali na sukces filmu zagranicznego jest conajmniej dziesięć razy dłuższa.

Festiwal NNW to zawsze spotkania z ciekawymi gośćmi, czy można uchylić już nieco rąbka tajemnicy, kto pojawi się w tym roku?

Z uwagi, że mamy teraz wielkie rocznice, szczególnie tę związaną z wybuchem II wojny światowej, postanowiliśmy przypomnieć wielkiego przyjaciela Polski, filmowca Juliena Bryana. Od fotografował nasz kraj od 1936 roku, utrwalił na kliszach kawał historii naszej ojczyzny. Zaprosiliśmy jego syna – Sama Bryana, na którego ręce złożymy nagrodę Drzwi do Wolności. Przyjedzie także duża reprezentacja gości z Węgier, Czech, Rumunii. Co kilku lat odwiedza nas młodzież z USA, laureaci konkursu National History Day. Ci młodzi ludzie spędzają nie tylko kilka dni na festiwalu, pokazują swoje przedstawienia, ale i zwiedzają Warszawę, Gdańsk, Kraków. Pokazujemy im zabytki, a także więzienie na Rakowieckiej, Muzeum II Wojny Światowej, poznają historię rotmistrza Pileckiego i Powstania Warszawskiego. Rok temu płakali na lotnisku, nie chcieli wracać do Stanów. To są najlepsi ambasadorowie naszej historii.

Dużą wartością Festiwalu NNW są też panele dyskusyjne i spotkania z publicznością, czego możemy spodziewać się w tym roku?

Mottem XI Festiwalu będzie Przebudzenie mocy. Od Westerplatte do Jana Pawła II. Tematy paneli będą więc krążyły wokół tych wydarzeń, ale w sposób bardzo szeroki. Mamy więc w zamysłach panel o Wacławie Felczaku – ojcu węgierskiej demokracji, o absurdach gospodarki PRL-u, o skutkach II wojna światowej dzisiaj, o męczennikach zza Żelaznej Kurtyny, o Januszu Krupskim, o Romualdzie Rajsie „Burym”. W panelach bierze zawsze udział duża grupa naszych gości, często rezygnując z oglądania w tym czasie filmów. Na naszym Festiwalu dzieje się dużo i dzieje się w wielu miejscach. Na Placu Grunwaldzkim powstaje całe filmowe miasteczko, można tam odpocząć, spotkać się ze znajomymi, kupić ciekawe książki, posłuchać koncertów.

Zrodzony przy Festiwalu NNW projekt Młodzi dla Historii wyrósł na jedno z większych wydarzeń dla młodych ludzi w naszym kraju…

Powstał jak wspominałem z potrzeby młodzieży, która przychodziła na nasz Festiwal. Oni chcieli poznawać historię najnowszą, byli jej spragnieni. Okazało się, że bez problemu nawiązują kontakt ze starszym pokoleniem, z zapartym tchem słuchają ostatnich świadków historii. Stąd od lat realizowany jest też projekt „Nagraj dziadka komórką”, który cieszy się ogromną popularnością. Konkurs stylizacji modowych to hit ostatnich edycji i fajna zabawa także dla publiczności. Młodzi ludzie podkreślają na scenie jak bardzo taka forma pomaga odkrywać rodzinne historie i sprzyja wielu opowieściom. W tym roku będą też pokazy zawodów filmowych, m.in. przyjadą kaskaderzy z ojcem polskiej szkoły kaskaderskiej Krzysztofem Fusem na czele, którzy chcą pobić rekord świata w skoku bez zabezpieczenia na kartony leżące na ziemi. Mistrz szermierki Sylwester Zawadzki pokaże jak posługiwać się bronią białą. To jeden z najbardziej doświadczonych kaskaderów międzynarodowych, występował m.in. w „Piratach”, „Rob Royu” czy „Gwiezdnych wojnach”.

Na koniec warto wspomnieć, że Festiwal NNW nie kończy się w Gdyni, ale w ciągu roku rusza z misją w Polskę…

Od kilku lat jeździmy do mniejszych miejscowości, przywożąc nie tylko filmy, ale Festiwal w pigułce: bloki edukacyjne, wystawy, koncerty. Przywozimy zawodowych twórców, którzy robią warsztaty dla młodzieży. Aktywizujemy też lokalne środowiska, staliśmy się w zasadzie takimi konsultantami dla tych, którzy chcą coś robić związanego z historią w swoich małych ojczyznach. Pomagamy jak możemy najlepiej i mamy satysfakcję widząc, że rośnie pokolenie coraz bardziej świadomych, młodych artystów.

We wtorek w Warszawie odbyła się konferencja prasowa przed festiwalem, w której udział wzięli: Arkadiusz Gołębiewski Dyrektor Festiwalu NNW , Marta Plucińska członek jury konkursu głównego, Piotr Witt członek jury konkursu radiowego, dr Paweł Ukielski z-ca dyrektora Muzeum Powstania Warszawskiego, Platforma Europejskiej Pamięci i Sumienia, red. Jan Ruman Biuletyn IPN, Piotr Podstawek Dyrektor Biura Strategii i Segmentacji Marketingowej PKO Bank Polski, Teresa Brykczyńska rzecznik KRRiTV , Maria Kądziela koordynator MdH, Krzysztof Fus kaskader, wykładowca MdH.

„Szukając klucza do tegorocznej idei festiwalu postanowiliśmy przypomnieć wielkiego przyjaciela Polski, filmowca Juliena Bryana. Od fotografował nasz kraj od 1936 roku, utrwalił na kliszach kawał historii naszej ojczyzny. Jego syn prof. Sam Bryan jest jurorem naszego nowego konkursu międzynarodowego, otworzy wystawę zdjęć Ojca oraz odbierze, niejako w jego imieniu, nagrodę Drzwi do Wolności” – mówił dyrektor i pomysłodawca Festiwalu NNW Arkadiusz Gołębiewski. Jak zaznaczył ważne jest łączenie różnych wrażliwości, szukanie nowoczesnych metod dotarcia do odbiorcy, bycie mocnym wsparciem dla środowiska filmowego zajmującego się historią najnowszą.

W konkursie głównym o nagrodę Złotego Opornika powalczy 26 obrazów. To m.in. „Paszporty Paragwaju” Roberta Kaczmarka, „Kresy” Rafała Brylla czy „Mała Moskwa kontra Mały Londyn” Sławomira Koehlera. Do konkursu zagranicznego zakwalifikowało się 6 filmów zagranicznych i 5 polskich m.in. albańskiego reżysera Besnika Bishy „Dzieci dyktatury”, węgierski dokument o współpracy żołnierzy węgierskich walczących po stronie niemieckiej z Grupą AK Kampinos „Węgierski korytarz…”. „Jury nie będzie miało łatwego zadania, powstają świetne filmy, z coraz ciekawszą formą opowieści. Szczególną uwagę zwracać będziemy na warsztat twórcy” – powiedziała reżyser Marta Plucińska.

Często, szczególnie na początku drogi zawodowej, twórcy czują się zagubieni, nie wiedzą do kogo się zwrócić o pieniądze na film, jak przedstawiać projekty. Widząc te potrzeby uruchomiliśmy spotkania branżowe Pitching Forum, które mają za zadanie nauczyć reżyserów czy producentów jak rozmawiać w klientami instytucjonalnymi. Potem okazało się, że są potrzebne warsztaty scenariuszowe

— opowiadał Gołębiewski, dodając z satysfakcją, że kilka projektów jest już realizowanych.

W pomoc twórcom włączyła się Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, która po raz drugi już ufunduje nagrodę w Pitching Forum.

Kiedy rok temu obejrzeliśmy projekty, od razu wiedzieliśmy, że musimy się włączyć. Mamy nadzieję, że wkrótce efekty będziemy mogli zobaczyć na ekranie

— powiedziała rzecznik KRRiTV Teresa Brykczyńska.

Jak zaznaczył dr Paweł Ukielski, Muzeum Powstania Warszawskiego od samego początku wiedziało, że musi wspierać takie inicjatywy jak Festiwal NNW. Jako członek Platformy Europejskiej Pamięci i Sumienia, Muzeum zaprosiło rok temu zespół ekspertów z innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej, aby pokazać im Festiwal i porozmawiać o totalitaryzmach.

Nasi goście byli zaskoczeni, że tyle ludzi przyjechało zobaczyć filmy o historii najnowszej, że jest tu taka energia. Festiwal NNW okazał się być liderem, to chyba największa tego typu impreza w całym regionie.

Także Instytut Pamięci Narodowej organizuje podczas Festiwalu wiele ciekawych prelekcji, spotkań i dyskusji. Od „Projektu Edukacyjnego Łączka”, o którym opowie prof. Krzysztof Szwagrzyk z zespołem, przez promocję najnowszej książki prof. Włodzimierza Sulei, czy przywiezienie gabloty z odkutym fragmentem ściany z napisem „Solidarność” – odnalezionym podczas remontu więzienia w Łupkowie.

Trochę też uczymy się od Arka Gołębiewskiego, jak w nowoczesny sposób opowiadać o historii

— mówił redaktor naczelny „Biuletynu IPN” Jan Ruman.

Ważnym punktem dla filmowców i publiczności będzie spotkanie z przedstawicielami Archiwum Akt Nowych i Archiwum IPN, którzy przybliżą sprawę poszukiwania dokumentów, ich odpowiedniego zabezpieczania i użytkowania. Na stoiskach AAN specjaliści podpowiedzą, w jaki sposób porządkuje się archiwum domowe, jak należy je prawidłowo opisywać, a konserwatorzy doradzą, jak uchronić je przed uszkodzeniem i zniszczeniem. Piotr Podstawek, przedstawiciel PKO BANK POLSKI, jednego z partnerów głównych, wspomniał 100-lecie Banku i wpisaną w jego DNA pamięć o pokoleniach.

Jesteśmy dumni z naszych dziejów, zawsze będziemy wspierać takie inicjatywy jak Festiwal NNW – to nasz obowiązek.

Już od 9 lat w czasie Festiwalu NNW trwa Projekt Młodzi dla Historii. „Ponad 300 uczniów przyjeżdża do Gdyni i bierze udział w konkursie filmowym, teatralnym i stylizacji modowych. Szykujemy dla nich ciekawe warsztaty z profesjonalistami, pokazy mody, widowiska” – opowiadała Maria Kądziela, koordynator MdH. W tym roku ciekawie zapowiada się casting do najnowszego filmu Kazimierza Tarnasa. Ten cesarz polskiego filmu dla dzieci i młodzieży szuka odtwórców głównych ról. To dla młodych ludzi okazja do rozpoczęcia poważnej drogi filmowej. Z kolei o swojej drodze zawodowej opowie ojciec polskiego kaskaderstwa – Krzysztof Fus.

Kilkadziesiąt lat pracy na planie sprawiło, że naprawdę mam o czym opowiadać

— śmiał się Fus podczas konferencji.

Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej Andrzej Duda, który objął nad Festiwalem Patronat Narodowy w stulecie Odzyskania Niepodległości napisał w liście do uczestników m.in.

Życzę Państwu, aby tegoroczna edycja przyniosła ponownie wiele cennych, ciekawych i niezapomnianych wrażeń, spotkań i rozmów. I niech poprzez to umacnia się narodowa tożsamość i wierność dziedzictwu, które łączą nas w jedną biało-czerwoną wspólnotę.

Organizatorami Festiwalu Filmowego NNW są Stowarzyszenie Scena Kultury i Miasto Gdynia. Partnerami Głównymi są PKO BANK POLSKI i PKN ORLEN.

Festiwal został dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu promocji Kultury.

Festiwal jest współfinansowany przez Polski Instytut Sztuki Filmowej.