WYWIAD. Prof. Nowak z nagrodą Cogito! Prof. Mikołajczak: Jego głos o polskich sprawach dociera do coraz szerszych kręgów

Prof. Andrzej Nowak z wielkim naddatkiem spełnia kryteria przyznawania tego wyróżnienia. Co więcej na wszystkich etapach zgłaszania osoby Profesora do Statuetki, a więc na Zarządzie AKO Poznań, później Przewodniczącym Klubów i pozostałym członkom Kapituły - kandydatura ta była przyjmowana z entuzjastycznie wyrażaną aprobatą

— mówi prof. Stanisław Mikołajczak o tegorocznym laureacie nagrody PAN COGITO, profesorze Andrzeju Nowaku.

CZYTAJ RÓWNIEŻ: NASZ WYWIAD. Prof. Nowak: Nie chciałbym, żeby prezes Kaczyński przeszedł do historii jako likwidator polskiej humanistyki

W tym roku Kapituła Nagrody „Cogito” przyznała ją historykowi profesorowi Andrzejowi Nowakowi. Wręczenie ma miejsce 26 stycznia w Zamku w Kórniku. Poprzednimi laureatami byli między innymi Jarosław Marek Rymkiewicz i Bronisław Wildstein. W jakich okolicznościach narodziła się idea nagrody i jakie są kryteria jej przyznawania?

Poprzedniki laureatami byli w 2015 roku pisarz, poeta, prof. Jarosław Marek Rymkiewicz, w 2016. Jan Pietrzak, w 2017 Bronisław Wildstein. Już w pierwszym roku istnienia Akademickiego Klubu Obywatelskiego pojawiło się wyróżnienie przyznawane przez AKO Poznań za wybitne, długotrwałe działania w sferze publicznej na rzecz upowszechniania nowoczesnego patriotyzmu. Pierwszymi laureatami byli dr Jarosław Kaczyński i Antoni Macierewicz. W międzyczasie pojawiły się nowe Kluby AKO w Warszawie, Krakowie, Łodzi, Katowicach, Lublinie, Gdańsku, Toruniu, niedawno też w  Olsztynie.

Poszczególne Kluby są niezależne, ale ściśle ze sobą współpracują. W 2015 roku pojawiła się idea, by wspólnie wyróżniać osoby szczególnie zasłużone dla polskiej kultury. Symbolicznym, materialnym znakiem wyróżnienia została Statuetka Pan Cogito odwołująca się do znanego wiersza Zbigniewa Herberta. Powołaliśmy Kapitułę, której pierwszy skład tworzyli Przewodniczący ośmiu Klubów AKO i po dwie osoby z każdego środowiska, później do kapituły dołączali laureaci. Przewodniczącym jest profesor - polonista - z UAM Wiesław Ratajczak.

„Statuetka Pan Cogito Akademickich Klubów Obywatelskich im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego jest, obok Medalu AKO im. Przemysła II i członkostwa honorowego AKO, najwyższą formą wyróżnienia dla publicznej działalności i postawy osoby honorowanej.

Statuetkę przyznaje się za szczególne, długotrwałe zasługi dla narodu i państwa polskiego, które są zbieżne z założeniami ideowymi i programowymi AKO, a w szczególności za pomnażanie dorobku kulturowego Polaków, upowszechnianie polskiej kultury narodowej, afirmowanie i podtrzymywanie polskości, obronę godności narodowej, podtrzymywanie i utrwalanie polskiej tradycji narodowej.

A zatem przyznanie Nagrody „Cogito” prof. Andrzejowi Nowakowi jest jak najbardziej uzasadnione?

Prof. Andrzej Nowak z wielkim naddatkiem spełnia kryteria przyznawania tego wyróżnienia. Co więcej na wszystkich etapach zgłaszania osoby Profesora do Statuetki, a więc na Zarządzie AKO Poznań, później Przewodniczącym Klubów i pozostałym członkom Kapituły - kandydatura ta była przyjmowana z entuzjastycznie wyrażaną aprobatą.

Dwie rzeczy uderzają w tym pisarstwie. Osobiste zaangażowanie i powołanie. To one uczyniły z Andrzeja Nowaka nauczycielem polskości, który zaprosił rodaków na lekcję historii w wielkim stylu. Prof. Andrzej Nowak stał się kimś więcej niż tylko wybitnym historykiem?

Profesor Andrzej Nowak to jedna z najwybitniejszych osobowości i osobistości zarówno polskiego świata historyków, jak i szerzej polskiego życia publicznego. Profesor jest znakomitym znawcą dziejów Rosji i w ogóle historii politycznej XIX i XX wieku, ale także dzięki niezwykłej erudycji całej historii Polski w jej europejskim kontekście. To pozwoliło Mu podjąć się napisania wielotomowych Dziejów Polski. Wykazany w pierwszych tomach zmysł i umiejętność syntetyzowania, ale przede wszystkim jasnego i przekonującego ukazywania złożonych procesów historycznych w ich wielorakich uwarunkowaniach, połączony z wielką miłością do swojego narodu i ojczyzny - sprawiają, że  Dzieje… czyta się jak wielką narodową przygodę. Miłość nie osłabia wszakże obiektywizmu badacza. Poza dokonaniami ściśle naukowymi Profesor znajduje czas na wielorakie działania popularyzatorskie w różnych mediach - jest niekwestionowanym liderem upowszechniania polskiej myśli historycznej, krzewienia polskiego patriotyzmu, tego najszlachetniejszego, wywiedzionego z wielkich dokonań naszych przodków. Można powiedzieć, to taki współczesny Sienkiewicz polskiego nowoczesnego patriotyzmu.

Można o Andrzeju Nowaku mówić jako wielkim historyku, który przekracza zakres swojej dziedziny i uprawia historię zaangażowaną choć nigdy publicystyczną?

Zdecydowanie można tak powiedzieć, choć nie bałbym się określenia, że uprawia historię zaangażowana publicystycznie. Lecz jest to publicystyka historyczna na najwyższym poziomie. Jeśli przyjąć, że publicystyka dotyczy spraw doraźnych społecznie czy polityczne - Profesor nie ucieka od ich komentowania. ale robi to z perspektywy wiedzy o procesach historycznych, co jego wywodom daję niezwykłą moc przekonywania. Z moich obserwacji wynika, że słuchaczami Profesora i Jego czytelnikami są zarówno profesorowie wyższych uczelni, jak i ludzie niewykształceni, lecz zafascynowani polskością. Profesor dociera ze swoim przekazem - takim samym - do jednych i do drugich.

Ale jest jednocześnie zaangażowany w dzianie się polskiej polityki jako głos zawsze wyważony, stonowany mądry?

To ważny rys osobowości i działalności Profesora - członka licznych znaczących gremiów zajmujących się polską współczesnością. Jeśli patrzy się na współczesność, współczesne spory polityczne, mając w świadomości, jak podobne procesy przebiegały w przeszłości, jakie wynikały z nich zagrożenia, jaką cenę płaciliśmy za błędy i zaniechania - to - mając poczucie wielkiej odpowiedzialności - trzeba zabierać głos stanowczo, ale w sposób wyważony, często wbrew opiniom dominującym. Profesor ma odwagę tak się wypowiadać.

Dzisiaj Jego głos, sposób myślenia o polskich sprawach dociera do coraz szerszych kręgów odbiorców, mam nadzieję, że także polityków.

Trudno nie zauważyć wyraźnego wpływu katolicyzmu na sposób widzenia dziejów, nie tylko polskich?

Ten wielki szacunek Profesora do katolicyzmu, zwłaszcza katolicyzmu polskiego wynika jak sądzę z dwóch współistniejących przesłanek. Z głębokiej osobistej wiary Profesora, wiary zakotwiczonej także intelektualnie i moralnie oraz - z wiedzy Profesora, jaki wielką rolę w kształtowaniu polskości, polskiego narodu i państwa polskiego odegrało chrześcijaństwo, jak współprzeplatały się dzieje i losy Polski, polskiego życia religijnego, jak wielką rolę w kształtowaniu osobowości kolejnych pokoleń Polaków odgrywało chrześcijaństwo, jak wreszcie w latach najcięższej XIX-wiecznej próby pozwoliło Polakom przetrwać i odzyskać wolność… Profesor jest znakomitym przykładem uczonego, który w swojej twórczości naukowej i popularyzatorskiej praktycznie pokazuje jak można łączyć triadę poznawczą: poznanie naukowe, artystyczne i religijne, Profesor pokazuje, że są one komplementarne.

Z prawdziwą radością przyjąłem tematy referatów na sesji poświęconej Profesorowi - siedem z nich dotyczy różnych aspektów Jego twórczości i działalności. Po opublikowaniu będą dostępne dla szerszej grupy odbiorców - ukazując wielkość dokonań naszego Laureata.

Rozmawiał Maciej Mazurek