Msza św. we franciszkańskim Centrum św. Maksymiliana w podoświęcimskich Harmężach zainauguruje w czwartek przed południem oficjalne obchody 78. rocznicy pierwszej deportacji polskich więźniów do niemieckiego obozu Auschwitz.

W uroczystościach, które odbędą się w Harmężach i Oświęcimiu, udział weźmie wicepremier Beata Szydło, obecnie będą również - jak poinformował rzecznik Muzeum Auschwitz Bartosz Bartyzel - byli więźniowie.

Po eucharystii, której będzie przewodniczył biskup bielsko-żywiecki Roman Pindel, uczestnicy uroczystości zwiedzą znajdującą się w podziemiach harmężańskiej świątyni ekspozycję „Klisze pamięci. Labirynty” Mariana Kołodzieja. Składa się ona z ponad 200 kompozycji rysunkowych oraz elementów dodatkowych, jak prycze, drewniane sylwety, krzyż z desek. Artysta tworzył je 16 lat. Prace przedstawiają wizję gehenny obozowej w niemieckim obozie Auschwitz, a jednocześnie uwypuklają heroiczne zwycięstwo odniesione tam przez polskiego franciszkanina, św. Maksymiliana Kolbego, który oddał życie za współwięźnia Franciszka Gajowniczka.

W południe uczestnicy oddadzą hołd ofiarom obozu. Złożą kwiaty pod Ścianą Straceń na dziedzińcu bloku 11 w byłym niemieckim obozie Auschwitz, gdzie Niemcy rozstrzelali wiele tysięcy osób, głównie Polaków. Znicze zapłoną pod tablicą na budynku Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. rtm. Witolda Pileckiego, która upamiętnia przybycie pierwszego transportu. W piwnicy tego budynku 14 czerwca 1940 r. Niemcy umieścili deportowanych Polaków. Obóz nie był bowiem jeszcze gotowy na przyjęcie więźniów.

Elementem uroczystości rocznicowych będzie także otwarcie nowej ekspozycji na parterze bloku 11, która przede wszystkim przybliży historię obozowego ruchu oporu, jego rozwój, od pierwszych grup polskich, które się z biegiem czasu jednoczyły, po organizowanie się więźniów innych narodowości.

Jej pierwsza część skupi się na działaniach podejmowanych od początku utworzenia obozu przez polskich więźniów, zarówno wojskowych, jak i cywilnych. Mowa będzie m.in. o Związku Organizacji Wojskowej utworzonym przez rtm. Witolda Pileckiego oraz o innych polskich komórkach konspiracyjnych, które tworzyli reprezentanci różnych środowisk politycznych. Jej częścią będą informacje na temat represji, jakie spotykały członków obozowego ruchu oporu. Niemcy rozstrzelali część z nich m.in. przy Ścianie Straceń.

W drugiej części przedstawiony zostanie rozwój organizacji ruchu oporu w Auschwitz tworzonych przez więźniów z innych krajów. Odrębne struktury tworzyli m.in. sowieccy jeńcy wojenni, Czesi, czy Francuzi. W maju 1943 r. międzynarodowe środowiska lewicowe utworzyły Grupę Bojową Oświęcim, która w połowie 1944 r. porozumiała się z polską konspiracją, tworząc wspólną Radę Wojskową Oświęcim. Oddzielnym zagadnieniem będzie konspiracja, którą udało się stworzyć odizolowanym więźniom Sonderkommando zmuszonym przez esesmanów do obsługi urządzeń zagłady.

Na ekspozycji wspomniani zostaną także więźniowie policyjni, którzy w tych salach oczekiwali na śmierć. Wewnątrz zachowały się wykonane ich ręką napisy.

14 czerwca obchodzony jest w Polsce jako Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych i Obozów Zagłady. Z tej okazji, z inicjatywy środowiska związanego z Chrześcijańskim Stowarzyszeniem Rodzin Oświęcimskich na kilkunastu największych dworcach kolejowych wygłoszone zostaną w czwartek około południa komunikaty przypominające o pierwszej deportacji Polaków do Auschwitz. Usłyszą je pasażerowie m.in. w Warszawie, Katowicach, Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu, a także Tarnowie i Oświęcimiu.

14 czerwca 1940 r. do KL Auschwitz z więzienia w Tarnowie dotarł pierwszy transport 728 polskich więźniów politycznych. Wśród deportowanych byli m.in. żołnierze kampanii wrześniowej, którzy usiłowali przedrzeć się na Węgry, członkowie podziemnych organizacji niepodległościowych, gimnazjaliści i studenci.

Spośród więźniów z pierwszego transportu wojnę przeżyło 239. Pozostali zginęli w obozie lub ich dalszy los nie jest znany. Obecnie żyje jeden - Kazimierz Albin. W Auschwitz Niemcy uwięzili ok. 150 tys. Polaków. Połowa z nich tam zginęła, a wielu kolejnych po przeniesieniu do innych obozów.

W pierwszym okresie istnienia obozu więzieni byli głównie Polacy, dla których Niemcy go założyli. W połowie 1942 r. ich liczba zrównała się z Żydami. Od 1943 r. liczba więźniów żydowskich stanowiła już większość. W KL Auschwitz Niemcy zgładzili co najmniej 1,1 miliona osób, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, jeńców sowieckich i osób innej narodowości. Obóz Auschwitz został wyzwolony 27 stycznia 1945 r. przez Armię Czerwoną.

Organizatorami oficjalnych uroczystości oprócz Muzeum są m.in. lokalne samorządy, krakowski oddział IPN, fundacje i stowarzyszenia zajmujące się kultywowaniem pamięci o ofiarach, diecezja bielsko-żywiecka, franciszkanie, oświęcimskie Centrum Żydowskie i stowarzyszenie Romów.

pc/PAP