W trakcie prac w 2004 roku w Zespole Doradców Prezydenta Warszawy śp. prof. Lecha Kaczyńskiego nad 2-gą częścią raportu o stratach wojennych Warszawy pt „Problematyka podstaw prawnych roszczeń odszkodowawczych z tytułu strat wojennych” autorstwa p. M. Czyżowicz-Malinowskiej oraz p.Józefa Menesa, pojawiła się informacja dotycząca dokumentu Rady Gospodarczej i Społecznej oraz Komisji Praw Człowieka ONZ opublikowanego w ONZ w dniu 24 listopada 1969 roku opisanego w wydawnictwie Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych jako oficjalny dokument ONZ o sygnaturze E/CN.4/1010.

Wiadomo było, że zawiera on m. in. oświadczenie Rządu PRL w sprawie odszkodowań wojennych. Istniało dość powszechne przypuszczenie, iż była to deklaracja o potwierdzeniu przez Rząd PRL w wrześniu 1969 roku na forum ONZ zrzeczenia się przez Rząd B. Bieruta w sierpniu 1953 roku praw do odszkodowań wojennych od Niemiec.

Ze względu na wagę tego dokumentu zwróciliśmy się do PISM, Ośrodka Informacji ONZ w Warszawie, Stałego Przedstawicielstwa RP przy ONZ, oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych o przekazanie Zespołowi Doradców Prezydenta Warszawy kopii dokumentu E/CN.4/1010. Niestety, każda z wymienionych instytucji wskazała na różne powody wykluczające możliwość zrealizowania prośby autorów 2-giej części raportu o stratach.

Zaistniał zatem problem, że oświadczenie z września 1969 roku jest w kręgach polityków i publicystów przywoływane, ale jego treść de facto nie jest znana opinii publicznej i nie pozostaje w dyspozycji instytucji, które, wydawałoby się, powinny mieć ten dokument.

Sytuacja ta nasunęła przypuszczenie, że dokument istnieje, skoro ma swoją sygnaturę ONZ, ale, być może, nie zawiera potwierdzenia zrzeczenia się przez Polskę praw do odszkodowań wojennych.

Niestety, na przełomie 2005 i 2006 roku Zespól ds. strat wojennych Warszawy zakończył działalność i sprawa nie została wówczas wyjaśniona. Podobne pismo ( o nie istnieniu w bazach ONZ dokumentu będącego oświadczeniem Rządu PRL z września 1969 roku w sprawie odszkodowań wojennych) otrzymał od wysokiego urzędnika ONZ dziennikarz tygodnika „wSieci w 2014 roku (chodzi o doktora Grzegorza Kostrzewę - Zorbasa - red. wP.).

Ze względu na wznowienie dyskusji o ewentualnych prawach Polski i jej obywateli do reparacji oraz odszkodowań wojennych p. Józef Menes ponownie zwrócił się pod koniec sierpnia br. w imieniu własnym oraz Pana posła Arkadiusza Mularczyka do Stałego Przedstawicielstwa RP przy ONZ z prośbą o 

„przesłanie dokumentu o sygnaturze E/CN.4/1010 będącego odpowiedzią Rządu PRL z dnia 27 września 1969 roku na notę Sekretarza Generalnego ONZ w sprawie karania zbrodniarzy wojennych”.

Tym razem, inaczej, niż dwanaście lat temu, Stałe Przedstawicielstwo RP przesłało dokument. Nosi on tytuł

„Kwestia karania zbrodniarzy wojennych oraz osób, które popełniły zbrodnie przeciw ludzkości”.

Zawiera on odpowiedzi kilkunastu państw, w tym Polski, na zapytanie Sekretarza Generalnego ONZ w sprawie przygotowania studium określającego kryteria odszkodowań wojennych oraz zasady odpowiedzialności za zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciw ludzkości.

Rząd PRL w swej odpowiedzi postulował, aby kwestia odpowiedzialności za zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciw ludzkości nie ograniczały się do odpowiedzialności karnej wobec sprawców takich zbrodni, ale aby w dokumencie ONZ ująć również zasady odpowiedzialności materialnej agresora za szkody wojenne.

W dokumencie podniesiono kwestię, iż ustawodawstwo obowiązujące w RFN stwarza dyskryminujące bariery w dochodzeniu swoich praw dla obywateli polskich, co jest sprzeczne z zasadami prawa międzynarodowego. Jednocześnie rząd RFN zawarł umowy z dwunastoma państwami Europy Zachodniej, w których zaakceptował fakt wypłacania odszkodowań wojennych.

W końcowej części dokumentu przedstawiono zasady określania odszkodowań wojennych oraz wymieniono kategorie osób uprawnionych.

Rząd PRL stwierdził również, iż odszkodowania za zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciw ludzkości nie mogą być rozpatrywane na podstawie ustawodawstwa agresora, lecz na podstawie przepisów międzynarodowych.

Tak więc oświadczenie Rządu PRL z 1969 roku, które znalazło się w dokumencie ONZ nie jest potwierdzeniem oświadczenia Rządu PRL z 23 sierpnia 1953 roku a wprost przeciwnie stanowi jego zaprzeczenie. Taką ocenę zagadnienia reprezentowaną przez ówczesny rząd polski potwierdza również fakt, że 6 maja 1970 roku Prezes Rady Ministrów wydał decyzję w sprawie powołania Komisji do opracowania problemu odszkodowań niemieckich. Działa ona kilka lat przedstawiając końcowe sprawozdanie z prac w czerwcu 1974 roku.

Reasumując, poza innymi, licznymi przesłankami wskazującymi, że oświadczenie rządu z 23 sierpnia 1953 roku nie weszło do obiegu prawnego (np. fakt przypisywania tego oświadczenia Radzie Ministrów, chociaż kompetencje do takiej, ewentualnej decyzji zgodnie z konstytucją z 1952 roku posiadała Rada Państwa) należy stwierdzić, że brak jest dokumentu dowodzącego zarejestrowanie oświadczenia z 23 sierpnia 1953 roku w bazie traktatów, umów międzynarodowych itp. ONZ. Oświadczenie to nigdy nie zostało też opublikowane w Monitorze Polskim oraz w Dzienniku Ustaw. Zostało jedynie opublikowane na łamach PAP.

W załączeniu (wyżej - red wP.) skan strony tytułowej dokumentu ONZ, w którym znajduje się oświadczenie rządu PRL z 1969 roku.

Cały dokument jest dostępny na stronie internetowej biblioteki NZ im. Daga Hammarskjolda pod adresem: http:// dag.un.org/handle/11176/304666.

Józef Menes, Arkadiusz Mularczyk