W nocy z 2 na 3 maja 1921 r. wybuchło III powstanie śląskie, które przesądziło o sposobie podziału Górnego Śląska między Polskę i Niemcy. 96. rocznica tego wydarzenia będzie obchodzona w regionie głównie w środę, wraz z uroczystościami narodowego święta Konstytucji 3 maja.

Zapraszamy do tego, by te wyjątkowe, historyczne wydarzenia wspominać. Świętujmy całymi rodzinami, zarówno podczas centralnych, wojewódzkich obchodów w Katowicach, jak i na organizowanych w lokalnych społecznościach wydarzeniach

— zachęca marszałek woj. śląskiego Wojciech Saługa.

We wtorek ważną dla regionu rocznicę upamiętniło działające w Świętochłowicach Muzeum Powstań Śląskich, gdzie m.in. podczas konferencji popularnonaukowej wspominano kobiety zaangażowane w powstania jako sanitariuszki czy kurierki przenoszące np. broń lub ulotki.

W muzeum otwarto również wystawę współczesnych plakatów o tematyce powstańczej, stworzonych przez młodych artystów z katowickiej Akademii Sztuk Pięknych. Plakaty, będące efektem konkursów dla studentów, w swojej formie łączą historię, tradycję i patriotyzm ze współczesnymi technikami i trendami w grafice.

W okresie powstań śląskich ówczesne plakaty wpisywały się w wojnę propagandową, szczególnie w okresie plebiscytowym - od początku 1920 do marca 1921 r. Wojna ta dotyczyła zarówno strony polskiej jak i niemieckiej; plakaty były po polsku, niemiecku lub dwujęzyczne. Ich twórcy zdawali sobie sprawę, że część mieszkańców Górnego Śląska nie ma wykrystalizowanego poczucia narodowości - plakaty miały przekonać ich do korzystnego dla jednej ze stron głosowania w plebiscycie.

W świętochłowickim muzeum można również od wtorku podziwiać kotyliony w barwach narodowych, zrobione przez dzieci z miejscowych szkół i przedszkoli - muzeum otrzymało ich kilkaset. Z okazji narodowych świąt oraz powstańczej rocznicy olbrzymi kotylion zdobi też wejście do muzeum, będącego jedyną w regionie placówką, w całości poświęconą historii trzech śląskich powstań sprzed blisko stu lat. Prezentacja kotylionów wpisuje się we wtorkowe obchody Dnia Flagi.

1. rocznicę wybuchu powstania uczciło we wtorek także Stowarzyszenie Powstania Śląskie 90, pielęgnujące pamięć o powstaniach i ich uczestnikach.

Efektem rozpoczętego w nocy z 2 na 3 maja 1921 r. powstania było przyznanie Polsce znacząco większej części Górnego Śląska niż zamierzano po marcowym plebiscycie w sprawie przynależności państwowej tych ziem. Aby podział regionu był korzystniejszy dla Polski do walki poszła - jak często mówi się o uczestnikach tego zrywu - „plebejska armia”, złożona z prawie 40 tys. ochotników. Dyktatorem powstania był Wojciech Korfanty, przed którego katowickim pomnikiem w środę odbędą się główne uroczystości z okazji święta 3 maja oraz 96. rocznicy wybuchu powstania.

Powstańcza rocznica będzie też w środę obchodzona m.in. w Tychach, gdzie zostaną złożone kwiaty pod pomnikiem przedstawiającym powstańczego orła w dzielnicy Czułów. Później, po mszy w miejscowym kościele pod wezwaniem św. Marii Magdaleny, główne tyskie uroczystości odbędą się pod Pomnikiem Powstańca Śląskiego przy Placu Wolności.

III powstanie śląskie było ostatnim z trzech zbrojnych zrywów polskiej ludności na Śląsku w latach 1919-1921, kiedy ważyła się sprawa przynależności państwowej obszaru należącego wcześniej do Niemiec. Mający to określić plebiscyt odbył się 20 marca 1921 r. W głosowaniu dopuszczono udział osób, które wcześniej wyemigrowały ze Śląska. W tym celu z Niemiec przyjechało 182 tys. emigrantów, z Polski - 10 tys. Głosowało ok. 97 proc. uprawnionych, z czego ok. 19 proc. stanowili wcześniejsi emigranci. Za przynależnością do Polski opowiedziała się mniejszość - 40,3 proc. głosujących.

Komisja Plebiscytowa zdecydowała o przyznaniu prawie całego obszaru Niemcom. Na tę wieść wcześniejsze pojedyncze strajki niezadowolonych z warunków życia mieszkańców regionu przekształciły się 2 maja w strajk generalny, zaś w nocy rozpoczęło się powstanie. Na jego czele stanął znany działacz społeczny, a wcześniej komisarz plebiscytowy Wojciech Korfanty.

Walki trwały dwa miesiące. Najpoważniejsze starcia miały miejsce w okolicach Góry św. Anny na Opolszczyźnie. Powstańcy opanowali prawie cały obszar plebiscytowy. Utworzono administrację polską, a oddziały powstańcze - Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska - przekształciły się w regularne wojsko. Według źródeł historycznych, w III powstaniu wzięło udział ok. 60 tys. Polaków w tym około 5 tys. żołnierzy i cywilów z Polski wspieranych, choć nieoficjalnie, przez rząd polski. W walkach poległo ponad 1,2 tys. powstańców, a ok. 800 odniosło rany.

W wyniku powstania zdecydowano o korzystniejszym dla Polski podziale Śląska. Z obszaru plebiscytowego, zamieszkanego przez ponad 2 mln osób, do Polski przyłączono 46 proc. ludności i 29 proc. terenu, z licznymi kopalniami i hutami.

PAP