Pośmiertnie działaczka polonijna Irena Sandecka, gen. WP Janusz Brochwicz-Lewiński „Gryf”, konserwator dr hab. Janusz Smaza, Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej i Stowarzyszenie Pokolenie zostali uhonorowani w piątek nagrodą Kustosza Pamięci Narodowej.

Wyróżnienie przyznaje Kapituła pod przewodnictwem prezesa Instytutu Pamięci Narodowej Łukasza Kamińskiego. Nagrodę otrzymują instytucje, organizacje społeczne i osoby fizyczne za szczególnie aktywne uczestnictwo w upamiętnianiu historii narodu polskiego w latach 1939-89 i za działalność publiczną zbieżną z ustawowymi celami Instytutu.

Od lat traktujemy dzień wręczenia tej nagrody jako święto polskiej pamięci. Jest to dzień, w którym dziękujemy osobom i instytucjom, którym tak wiele zawdzięczamy. W tym gronie nie musimy się przekonywać jak ważna jest troska o narodową pamięć. Współczesnego świata nie zrozumiemy bez wiedzy o tym, co było. Historia tworzy naszą tożsamość. Poprzez pamięć oddajemy hołd bohaterom naszej historii, ludziom, którym tak wiele wszyscy zawdzięczamy

—mówił podczas piątkowej uroczystości na stołecznym Zamku Królewskim prezes IPN.

List do uczestników uroczystości skierował także prezydent Andrzej Duda.

Pragnę wyrazić radość z uroczystości wręczenia nagrody Kustosz Pamięci Narodowej. Ponownie objęta została patronatem honorowym prezydenta RP. Jest to wyraz wdzięczności i szacunku wobec wszystkich dotychczasowych laureatów tego wyróżnienia, osób szczególnie zasłużonych dla naszej wspólnoty narodowej, a jednocześnie wyraz uznania dla pracowników i współpracowników IPN

—podkreślił prezydent.

Podziękował kapitule nagrody, władzom IPN i zebranym, „społeczności Polek i Polaków dumnych ze swojej ojczyzny”, którzy nie szczędzą wysiłków, aby umacniać w Polsce postawy patriotyczne.

Irena Sandecka przed 1939 r. była nauczycielką. Wojna zastała ją w Belgii, skąd dotarła do Lwowa i zgłosiła do obrony miasta. Po powrocie do Krzemieńca włączyła się w działalność Okręgowej Delegatury Rządu na Kraj i AK. Od 1943 r. pomagała mieszkańcom atakowanym przez nacjonalistów ukraińskich, zbierała ich świadectwa, organizowała transporty matek z dziećmi do Krakowa. Po ponad trzech latach więzienia przez Sowietów nie skorzystała z możliwości repatriacji do Polski. Pracowała jako laborantka w szpitalu w Krzemieńcu, angażując się w walkę o zachowanie języka i kultury polskiej.

Gen. Janusz Brochwicz-Lewiński ps. Gryf uczestnik kampanii wrześniowej, po agresji ZSRS uciekł z sowieckiej niewoli i włączył w działalność konspiracyjną ZWZ-AK. Walczył w powstaniu warszawskim, po kapitulacji zrywu trafił do niewoli. Po wyzwoleniu z obozu jenieckiego został na Zachodzie. Wstąpił do armii brytyjskiej, służył m.in. w gwardii przybocznej Jerzego VI i był agentem wywiadu. Na emeryturze tłumacz w brytyjskich placówkach dyplomatycznych. W 2002 r. powrócił do kraju. Aktywnie działa w środowisku kombatanckim i spotyka z młodzieżą.

Dr hab. Janusz Smaza to wykładowca akademicki, specjalista w zakresie konserwacji kamienia, adiunkt w warszawskiej ASP. Współpracuje z Ministerstwem Kultury, Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, urzędami konserwatorskimi i organizacjami pozarządowymi zaangażowanymi w prace związane z ochroną polskiego dziedzictwa kulturowego w kraju i poza granicami. Współzałożyciel organizacji ratujących zabytki mniejszości narodowych w Polsce.

Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej powstał w 1989 r. jako organizacja harcerska jednocząca niezależne środowiska harcerskie, alternatywna wobec działającego w PRL Związku Harcerstwa Polskiego. ZHR odwołuje się do tradycji skautingu i harcerstwa polskiego, kontynuuje zasady programowe Związku Harcerstwa Polskiego z lat 1918-39. Wychowanie patriotyczne i podnoszenie wartości pamięci o przeszłości jest uznawane za ważny element programu wychowawczego ZHR. Związek angażuje się w obchody rocznic i zbiera relacje świadków historii.

Stowarzyszenie Pokolenie działa od 1997 r., zajmuje się m.in. popularyzacją najnowszej historii Polski. Jego siedzibą są Katowice, a główna aktywność związana jest z tematyką regionalną. Głównym przedsięwzięciem, realizowanym z IPN, jest internetowa Encyklopedia Solidarności zawierająca ok. 5 tys. biogramów, 2,5 tys. haseł, 180 tys. skanów prasy podziemnej i kilkaset relacji świadków. Stowarzyszenie m.in. organizowało obchody rocznic historycznych, posiada archiwum zdjęciowe i zbiór kilkuset niepublikowanych relacji, pomaga też byłym opozycjonistom.

Nagroda Kustosz Pamięci Narodowej została ustanowiona w 2002 r. przez ówczesnego prezesa IPN Leona Kieresa. Ma charakter honorowy, jej ideą jest przywracanie „szacunku dla narodowej przeszłości i chronienie wartości, dzięki którym Polska przetrwała przez lata zniewolenia”. Laureatami nagrody w poprzednich latach byli m.in. Światowy Związek Żołnierzy AK, Władysław Bartoszewski, Studium Polski Podziemnej, Stowarzyszenie „Archiwum Solidarności”, Andrzej Kunert, Zofia i Zbigniew Romaszewscy, Paweł Jasienica (pośmiertnie) i Muzeum Polskie w Rapperswilu.

ann/PAP