Nowa Huta – „młodsza siostra Komsomolska”

Fot. IPN
Fot. IPN

„Nowa Huta nieznana i tajna” Wojciecha Paduchowskiego to książka o próbie zastosowania inżynierii społecznej w Polsce w połowie XX wieku. Tej próby dokonano budując na terenie wsi Mogiła i Pleszów kombinat metalurgiczny, a wokół niego miasto. Dlaczego inżynieria społeczna? Bo o ile można wieść spory na temat motywów lokalizacji tej inwestycji w pobliżu Krakowa (i wcale nie jest oczywiste, że decydujący był tu wzgląd na neutralizację „reakcyjnego” Krakowa przez „postępową” Nową Hutę), o tyle zamiar zbudowania od podstaw „miasta socjalistycznego” nie jest sporny.

Miasto miało być inne pod każdym względem niż dawne miasta – z definicji przecież będące siedliskiem burżuazyjnego sposobu myślenia i burżuazyjnego sposobu życia. Nowe miasto powstające wokół budującej się huty miało zaś być socjalistyczne.

Śmiały ten plan wykonywano między innymi przy użyciu aparatu przymusu państwowego, co nie dziwi, bo był to zamysł pod wieloma względami przeciwny naturze. Wojciech Paduchowski czyni osią konstrukcyjną swojej pracy zestawienie dwóch grup społecznych Nowej Huty lat 1949-1956: z jednej strony grupy funkcjonariuszy UB i MO, z drugiej – grupy osób represjonowanych. Ta konfrontacja prowadzi do ciekawych wniosków.

Okazuje się, na przykład, że represjonujący byli młodzi (dominowali wśród nich ludzie przed 30 rokiem życia), zaś represjonowani relatywnie starzy. Represje bowiem były wymierzone głównie w kadrę budowniczych kombinatu i miasta. To wymagało doświadczenia zawodowego, a w konsekwencji byli to zwykle ludzie 40-letni i starsi.

Pod względem genealogii politycznej i ideowej represjonowani w Nowej Hucie to polska inteligencja przedwojenna i wojenna, najczęściej z wykształceniem politechnicznym. Kogo tam nie było… Ludowcy, socjaliści, narodowcy, BBWR-owcy, OZON-owcy, PSL-owcy, chadecy, działacze PPS-WRN, działacze WiN-u – to pod katem przynależności politycznej. Żołnierze Września, PSZ, AK, NOW, NSZ– to pod kątem przynależności wojskowej. Urzędnicy państwowi, żołnierze KOP-u, „dwójkarze:, byli ziemianie – pod kątem zawodowo-socjalnym. To po prostu była część przedwojennej i wojennej polskiej elity. Ta część, która znalazła swoją, dłuższą czy krótszą, przystań w Nowej Hucie, co i dla nowej władzy było z korzyścią.

Represje były jednak w Nowej Hucie relatywnie mniejsze niż gdzie indziej. Zdarzały się, owszem, wysokie wyroki, ale to nie było normą. Po prostu komuniści potrzebowali tych specjalistów, bo bez nich nie dałoby się wybudować huty i miasta. Stanisław Radkiewicz, minister bezpieczeństwa publicznego, wyjaśniał tę specyficzną sytuację tymi słowy:

Wysiłek często naszego aparatu jest nastawiony na udowodnienie, że ten czy ów inżynier jest „wrogo nastawiony do obecnej rzeczywistości”, przy czym bardzo często sprowadza się to „dowodzenie” na zapodaniu tylko powiązań politycznych tych ludzi w przeszłości, przed wojną albo w okresie okupacji, bez podania dowodów świadczących o obecnej postawie i zachowaniu się tych ludzi. Niesłuszne to jest z dwóch względów: po pierwsze – dlatego, że burzliwy rozwój naszego przemysłu odczuwa ogromne braki wszelkiego rodzaju specjalistów i każdy z nich musi być wykorzystany, gdyż innych gotowych komunistów-specjalistów nie mamy jeszcze dosyć i jutro ich jeszcze dosyć nie będzie. Musimy zrozumieć, że musimy i będziemy jeszcze dłuższy czas maksymalnie wykorzystywać i tych specjalistów, którzy do naszego ustroju są ustosunkowani nawet nieprzychylnie.

Jak się okazuje, nawet w dobie stalinowskiej, tamta władza potrafiła działać pragmatycznie. Ale – przyznajmy – rzadko.

Wojciech Paduchowski, „Nowa Huta nieznana i tajna”, Instytut Pamięci Narodowej, Wydawnictwo „Dante”, Kraków 2014

Fot. IPN
Fot. IPN

Dotychczasowy system zamieszczania komentarzy na portalu został wyłączony.

Przeczytaj więcej

Dziękujemy za wszystkie dotychczasowe komentarze i dyskusje.

Zapraszamy do komentowania artykułów w mediach społecznościowych.