Najcenniejszym skarbem polskiej przyrody jest bioróżnorodność. NFOŚiGW rozdysponuje miliardy złotych na jej ochronę!

Bogactwo polskiej przyrody, zarówno ekologiczne, krajobrazowe, jak i turystyczne, oraz niezwykła bioróżnorodność stanowią wyjątkowe zasoby i atuty naszego kraju, które wymagają specjalnych działań w celu zachowania tych naturalnych skarbów. W ciągu najbliższych kilku lat ogromna suma prawie 1,6 mld zł z Funduszy Europejskich, za pośrednictwem Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, zostanie przeznaczona na ochronę polskiej przyrody.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), będący największą instytucją finansującą ekorozwój kraju, stawia sobie za jeden z najważniejszych celów inwestowanie w projekty mające na celu ochronę polskiej przyrody oraz wspieranie społecznej edukacji w tym obszarze. Obecnie NFOŚiGW wdraża dwa nowe programy finansowane ze źródeł europejskich, ukierunkowane na ochronę rodzimej przyrody, a przede wszystkim zachowanie bioróżnorodności „zielonych” obszarów naszej Ojczyzny.

Wschodnia część Polski wyróżnia się pod względem dzikości przyrody, różnorodności gatunkowej fauny i flory, uroku krajobrazowego, różnorodności ekosystemów, obszarów leśnych, zróżnicowanych typów jezior i rzek, a także liczby obszarów chronionych oraz innych walorów przyrodniczych. Nie dziwi więc, że z programu Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej 2021-2027 (Działanie FEPW.02.03 Bioróżnorodność) NFOŚiGW przeznaczy łącznie aż 55 mln euro (około 240 mln zł) na zachowanie i ochronę naturalnej różnorodności tych przyrodniczych bogactw.

NFOŚiGW z tego źródła finansowego przekieruje 125 mln zł na czynną ochronę przyrody, z czego 90 mln zł zostanie przeznaczone na przywracanie ciągłości korytarzy ekologicznych o znaczeniu ponadregionalnym, a 35 mln zł na rozwijanie infrastruktury ukierunkowanej na zmniejszenie wpływu człowieka na obszary chronione. Okres składania wniosków o finansowanie projektów obejmujących pierwsze z tych działań rozpoczął się 6 listopada 2023 r. i potrwa do 31 stycznia 2024 r. Nabór wniosków o dofinansowanie kanalizacji ruchu turystycznego na obszarach chronionych potrwa od 4 grudnia bieżącego roku do 29 marca przyszłego roku. Beneficjentami tych środków mogą być jednostki organizacyjne PGL Lasy Państwowe, jednostki organizacyjne PGW Wody Polskie, parki narodowe oraz jednostki samorządu terytorialnego.

W ramach tego samego działania, w programie Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej, 110 mln zł z NFOŚiGW zostanie przeznaczone na tworzenie infrastruktury służącej edukacji, obejmującej budowę lub rozbudowę bazy edukacyjnej wraz z wyposażeniem. Celem jest stworzenie materialnych warunków do prowadzenia działalności dydaktycznej w parkach narodowych w makroregionie. Skorzystać z tego wsparcia mogą parki narodowe we wschodniej Polsce, składając wnioski o dofinansowanie od 25 września 2023 r. do 29 listopada 2024 r. Pierwsza umowa o dofinansowanie została już podpisana ze Świętokrzyskim Parkiem Narodowym, który otrzyma dotację w wysokości prawie 50 mln zł na budowę centrum edukacyjnego z ekspozycją przyrodniczą.

Kolejnym zadaniem finansowanym przez NFOŚiGW z Działania FEPW.02.03 Bioróżnorodność jest podnoszenie świadomości ekologicznej i promowanie postaw proekologicznych w lokalnych społecznościach. Alokacja na ten cel, przewidująca prowadzenie kampanii edukacyjno-informacyjnych oraz wzmacnianie potencjału podmiotów pracujących na rzecz ochrony bioróżnorodności, wynosi 12,5 mln zł, a beneficjentami – oprócz już wyżej wymienionych podmiotów – mogą być także uczelnie, instytuty badawcze, Polska Akademia Nauk, Polska Akademia Umiejętności, jednostki Sieci Badawczej Łukasiewicz oraz organizacje pozarządowe. Nabór trwa od 13 listopada 2023 r. do 29 lutego 2024 r.

Innym, potężnym źródłem finansowania zadań proprzyrodniczych w Polsce jest program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS) 2021-2027 (Działanie FENX.01.05 Ochrona przyrody i rozwój zielonej infrastruktury), w którym NFOŚiGW ma do rozdysponowania aż 310 mln euro, czyli prawie 1,4 mld zł. Do zrealizowania jest kilka typów projektów dotyczących zwłaszcza ochrony gatunkowej roślin i zwierząt, działań na obszarach chronionych oraz tzw. zielonej i niebieskiej infrastruktury.

NFOŚiGW przekieruje 100 mln zł na ochronę in-situ (czyli: na miejscu) lub ex-situ (czyli: poza miejscem) zagrożonych gatunków i siedlisk przyrodniczych. Nabór odbywa się od 27 listopada 2023 r. do 29 lutego 2024 r. Wnioski o dofinansowanie mogą składać liczne instytucje, wśród których – poza wzmiankowanymi przy poprzednich działaniach (jak np. Lasy Państwowe, czy parki narodowe) – jest także Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska (GDOŚ) i dyrekcje regionalne, Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, urzędy morskie, pozarządowe organizacje ekologiczne oraz placówki naukowe i badawcze.

W obszarze ochrony rodzimej fauny i flory przeciwwagą jest zwalczanie inwazyjnych gatunków obcych. Na ten cel, w ramach Działania FENX.01.05 w programie FEnIKS 2021-2027, NFOŚiGW przewiduje przekazanie 30 mln zł, a konkurs planowany jest od kwietnia do czerwca 2024 r.

Istotnym elementem długofalowych działań proprzyrodniczych jest opracowywanie dokumentów planistycznych dla obszarów chronionych. Na to zadanie NFOŚiGW z puli środków europejskich przeznaczy 60 mln zł. W naborze mogą uczestniczyć GDOŚ i regionalne dyrekcje ochrony środowiska, a także parki narodowe i urzędy morskie.

Równie ważnymi działaniami związanymi z ochroną polskiej przyrody są rozwój zdolności i usprawnienie zarządzania obszarami chronionymi. Pierwszym zadaniem w tym obszarze, na które NFOŚiGW zamierza przeznaczyć 30 mln zł z programu FEnIKS 2021-2027, jest rozwój infrastruktury geoinformacyjnej. O dofinansowanie mogą ubiegać się (od 31 stycznia do 29 marca 2024 r.) te same podmioty, co w poprzednio omawianym działaniu, a także Lasy Państwowe i Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej.

Pokaźna kwota z Działania FENX.01.05 – w wysokości 200 mln zł – zostanie przeznaczona przez NFOŚiGW na rozbudowę lub modernizację bazy edukacyjnej parków narodowych. Podmioty te mogą składać wnioski o dotacje na ten cel od 2 października 2023 r. do 31 grudnia 2024 r. Dodatkowo, do parków narodowych NFOŚiGW przekieruje z europejskich środków 30 mln zł na wykup gruntów. Wnioski o dofinansowanie będą przyjmowane od kwietnia do czerwca 2024 r. W tym samym okresie zostanie ogłoszony nabór na finansowanie działań związanych z ograniczaniem antropopresji i kanalizacją ruchu turystycznego, gdzie alokacja wyniesie 60 mln zł. GDOŚ i dyrekcje regionalne, parki narodowe oraz Lasy Państwowe będą mogły skorzystać z tych środków na zmniejszenie wpływu ludzi na przyrodę i przekierowanie turystów.

Kolejnymi przedsięwzięciami, które NFOŚiGW wspiera z funduszy przewidzianych w programie FEnIKS 2021-2027, są inwestycje w zieloną i niebieską infrastrukturę wraz z odpowiednim zapleczem (alokacja: 95 mln zł), oraz działania w tym samym obszarze związane z „odbetonowaniem” terenów miejskich (alokacja: 40 mln zł). W pierwszym przypadku nabór odbywa się od 31 stycznia 2023 r. do 29 marca 2024 r., a w drugim przypadku już został zakończony. W obu przypadkach beneficjentami są jednostki samorządu terytorialnego.

Warto także dodać, że w ramach Działania FENX.01.05 NFOŚiGW wesprze także projekty takie jak monitoring przyrody, powietrza i hałasu, rekultywacja i remediacja terenów zdegradowanych działalnością gospodarczą, usuwanie niewłaściwie składowanych lub magazynowanych odpadów oraz likwidacja zagrożeń dla ludzi lub środowiska spowodowanych przez takie wysypiska. Na projekty związane z edukacją ekologiczną przewidziano 40 mln zł, a potencjalni beneficjenci (Lasy Państwowe, parki narodowe, regionalne dyrekcje ochrony środowiska, uczelnie i placówki naukowo-badawcze, organizacje pozarządowe ekologiczne) mogą składać wnioski o dotacje od 31 stycznia do 29 marca 2024 r.

Warto monitorować aktualny harmonogram naboru wniosków na stronie www.feniks.gov.pl, gdzie podane są daty rozpoczęcia i zakończenia naborów, a także kwoty alokacji.

Sławomir Mazurek, Wiceprezes Zarządu NFOŚiGW

Polski model finansowania projektów proekologicznych, w tym kompleksowej ochrony rodzimej przyrody, realizowany od ponad 34 lat przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ma sprawdzoną markę. W Europie znani jesteśmy z tego, że uratowaliśmy gatunki, które były na skraju wyginięcia, takie jak żubr europejski. Będąc zarazem liderem w absorbowaniu funduszy europejskich, kolejne 1,6 mld zł spożytkujemy z sukcesem.