Jednym z najbardziej zagrożonych występowaniem zimowych powodzi zatorowych miejsc na mapie Polski jest dolina Odry granicznej. Po obu stronach rzeki mieszka ponad 150 tys. osób, których bezpieczeństwo jest uzależnione od sprawnie prowadzonych akcji lodołamania. Trwa modernizacja infrastruktury wodnej, która jeszcze w tym roku usprawni ruch żeglugowy lodołamaczy i zwiększy ochronę przeciwpowodziową. Na inwestycji skorzystają też polskie porty w Szczecinie i Świnoujściu, które zyskają połączenie logistyczne z Odrzańską Drogą Wodną.

Rządowe Centrum Bezpieczeństwa podaje, że w latach 1990-2010 zagrożenie powodziowe było przyczyną prawie 99% strat wywołanych zjawiskami przyrodniczymi w Polsce. Statystycznie co dziesiąta powódź spowodowana jest zatorami lodowymi. Ogółem w latach 1946 – 2001 zarejestrowano w Polsce 47 przypadków powodzi zatorowych o zasięgu lokalnym i 6 o zasięgu regionalnym. Od 1990 roku lodołamacze pracowały blisko 500 dni na zalodzonych wodach Odry granicznej, chroniąc mieszkańców nadodrzańskich miejscowości przed powodziami zatorowymi.

Prace na Odrze w porozumieniu ze stroną niemiecką

Powódź w równym stopniu zagraża mieszkańcom obu brzegów Odry, dlatego jeszcze w 2015 roku Polska i Niemcy zawarły umowę o wspólnej poprawie sytuacji na drogach wodnych na pograniczu polsko-niemieckim. Porozumienie zakłada utrzymanie głębokości wody 1,8 metra przez 90% dni w roku poniżej ujścia Warty i przez 80% dni w roku powyżej ujścia Warty. Właśnie takiej głębokości toru wodnego potrzebują lodołamacze, aby dotrzeć do wszystkich miejsc, w których utworzyły się niebezpieczne zatory lodowe. Dla zapewnienia optymalnych warunków żeglugowych dla lodołamaczy, w ramach Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry i Wisły Wody Polskie realizują prace remontowe o wartości 250 mln zł, przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej oraz Banku Światowego i Banku Rozwoju Rady Europy.

Jaki jest cel prac hydrotechnicznych na Odrze?

W dawnych czasach Niemcy zbudowali aż 10 000 ostróg na całym odcinku Odry. Dziś istniejąca poniemiecka infrastruktura ma ponad sto lat, jest zdegradowana i nie spełnia swojej funkcji – co więcej, nawet zwiększa ryzyko powodzi i podtopień. Jej odbudowa i uzupełnienie to jedyna możliwość przywrócenia bezpieczeństwa mieszkańcom. Prace prowadzone są w najbardziej newralgicznych z punktu widzenia ochrony przeciwpowodziowej odcinkach Odry granicznej. W ich ramach Wody Polskie odbudowują 192 ostrogi i umocnienia brzegowe. Dzięki temu uda się zapewnić odpowiednią głębokość rzeki, ustabilizować warunki przepływu i zlikwidować miejsca zatorogenne, czyli takie w których najczęściej tworzą się zatory lodowe. Zapobiegnie to sytuacji, gdy nurt nadmiernie porywa rumowisko, co z jednej strony przyczynia się do zbytniego pogłębiania dna, z drugiej strony - odkładania rumowiska poniżej i tworzenia płycizn. W ten sposób uzyskana będzie równowaga hydrodynamiczna rzeki, co oznacza, że dno rzeki, zgodnie z procesami naturalnymi, zachowuje stały i bezpieczny poziom.

Inwestycje uwzględniają ochronę walorów przyrodniczych dolnej Odry

Każda inwestycja wywiera wpływ na środowisko, ale dzięki specjalistycznej wiedzy i dobrym praktykom można ograniczyć go do minimum. W celu ochrony środowiska naturalnego, przez kilka lat prowadzono wnikliwe badania, zakończone obszernym raportem oddziaływania na środowisko. Na placu budowy przebywają przedstawiciele nadzoru przyrodniczego – kilkunastu specjalistów z zakresu botaniki, ichtiofauny, herpetofauny czy ornitofauny. Prace uwzględniają okresy ochronne wynikające z tarła ryb, lęgów ptaków czy bytowania nietoperzy. Zgodnie z wytycznymi, dochodzi do przenoszenia egzemplarzy roślin oraz mięczaków i ryb. W naturalnym stanie pozostał ekosystem wodno-łąkowy dolnej Odry, co więcej ważnym celem jest dążenie do dłuższego funkcjonowania rozlewisk w wybranych miejscach. Następnym przykładem proekologicznych działań Wód Polskich jest budowa pięciu wysp lęgowych dla siewkowców, we współpracy z jedną z fundacji przyrodniczych. Wiosną 2022 roku odbyły się na nich pierwsze lęgi, a młode rybitwy, mewy, sieweczki i ostrygojady wzbogaciły lokalny ekosystem.

Bezpieczni mieszkańcy, sprawniejsza żegluga

Rewitalizacja infrastruktury wodnej na Odrze zwiększy ochronę przeciwpowodziową ponad 150 tys. mieszkańców. Wpłynie też na rozwój niskoemisyjnego, przyjaznego środowisku wodnego transportu śródlądowego. To szansa na rozwój polskich portów, gdyż niemal 95% transportu towarów na świecie odbywa się drogą morską, zatem zapewnienie sprawnego zaplecza logistycznego jest kluczowe. Nowoczesne porty multimodalne łączą transport morski, żeglugi śródlądowej, kolejowy i drogowy i budują potęgę ekonomiczną państwa. Aspirują do nich również porty w Szczecinie i Świnoujściu. Inwestycje na Odrze są przykładem wielofunkcyjności w gospodarce wodnej, gdzie nowoczesna infrastruktura może służyć wielu celom.