Zużyty lub uszkodzony banknot lub monetę można wymienić

Z wymianą banknotów lub monet posiadających uszkodzenia nie powinno być problemu. Od 2003 roku, zgodnie z zarządzeniem Prezesa NBP, banki są do tego zobowiązane.

Oddział banku, do którego się udamy z naddartym, postrzępionym, podklejonym, przerwanym czy też zabrudzonym lub poplamionym banknotem wymieni go na banknot nadający się do obiegu. Opis przykładowych uszkodzeń określa zarządzenie nr 31/2013 Prezesa NBP. Zanim jednak kasjer dokona wymiany musi sprawdzić czy przyniesione do wymiany banknoty są autentyczne oraz czy możliwe jest rozpoznanie ich nominału.

Kierujemy się do kasy

Kiedy zauważymy uszkodzenie banknotu najlepiej jak najszybciej udać się z nim do oddziału dowolnego banku, prowadzącego działalność kasową. Tam kasjer przyjmie od nas banknot, pod warunkiem, że spełnia on wymogi zarządzenia. Jeśli banknot nie budzi wątpliwości, co do jego autentyczności bądź nie jest zbyt poważnie uszkodzony (np. zawilgocony, zbutwiały, nadpalony lub kruszący się), od ręki dokonywana jest wymiana na banknot nadający się do obiegu. Natomiast jeśli pojawią się wątpliwości, banknot zostanie odesłany przez bank do weryfikacji do Centrali NBP, co może potrwać od kilku dni do kilku tygodni - przepisy zarządzenia nie określają terminu realizacji wniosków o wymianę. Procedura wypełnienia wniosku o wymianę jest bardzo prosta - podajemy swoje podstawowe dane, tj. imię nazwisko, adres, pesel oraz serię i numer dokumentu tożsamości. Jeśli banknoty nie budzą wątpliwości co do ich autentyczności bądź nie są zbyt poważnie uszkodzone (np. zawilgocone, zbutwiałe, nadpalone lub kruszące się), od ręki otrzymujemy nowe banknoty.

Po wymianie banknotów na nadające się do obiegu, zawsze powinniśmy otrzymać pokwitowanie pracownika oddziału banku dokonania wymiany.

Taka sama procedura dotyczy monet, które są uszkodzone mechanicznie, są wytarte, mają zmieniony kolor bądź są zaplamione farbą czy też znajdują się na nich napisy.

Gdy banknoty trafią jednak do weryfikacji do Centrali NBP, jego decyzję co do wymiany lub nie, przekaże nam bank, w którym składaliśmy wniosek. NBP ma możliwość odmowy wymiany (pisemnie ją uzasadniając), kiedy zniszczenie banknotu jest zbyt duże. W takim przypadku bank odeśle nam nasze zniszczone pieniądze. Kłopoty mogą się pojawić tylko wtedy, kiedy NBP uzna, że nasze banknoty nie są autentyczne. Wtedy sprawa trafi na policję, gdzie będziemy się musieli wytłumaczyć w jaki sposób weszliśmy w posiadanie zakwestionowanych pieniędzy.

Nie zawsze wymiana będzie pełna

Wymiana uszkodzonego banknotu lub monety nie zawsze odbywa się w stosunku 1:1.

Na wymianę w kasie banku w pełnej wartości nominalnej możemy liczyć wtedy, gdy banknot jest podarty na kilka części (nie więcej niż dziewięć), jednak łącznie stanowią one całość jego oryginalnej powierzchni lub jeśli banknot zachował ponad 75 proc. swojej pierwotnej powierzchni w jednej części. Centrala NBP może dokonać wymiany w pełnej wartości nominalnej, w przypadku gdy powierzchnia przedstawionego do wymiany banknotu wynosi powyżej 75 proc. i wszystkie części pochodzą z tego samego banknotu.

W przypadku monet na pełen zwrot możemy liczyć jeśli moneta jest uszkodzona, ale pozostaje w całości lub gdy dwa rozłączone elementy (pierścień i rdzeń) pochodzą z monety o tym samym nominale.

Przy większych uszkodzeniach banknotu w kasie banku kwota wypłaty jest zmniejszona o połowę. Dotyczy to przypadków, kiedy banknot zachował od 45 do 75 proc. pierwotnej powierzchni w jednym fragmencie. Centrala NBP może wypłacić połowę wartości nominału, jeżeli banknot zachował od 45 do 75 proc. pierwotnej powierzchni i wszystkie części pochodzą z tego samego banknotu. W przypadku monety musimy przedstawić co najmniej jeden z jej elementów - tzw. rdzeń lub pierścień.

Banknoty, które nie podlegają wymianie

W trzech przypadkach nie możemy liczyć na jakąkolwiek wymianę uszkodzonych banknotów. Po pierwsze, kiedy przedłożymy do wymiany mniej niż 45 proc. pierwotnej całości banknotu. Po drugie, gdy niemożliwe jest rozpoznanie przez kasjera nominału banknotu lub monety. I po trzecie, jeśli banknot oddany do wymiany okaże się fałszywy.

Nie liczmy na to, że w Polsce wymienimy uszkodzony banknot waluty obcej, np. euro. Jest to możliwe jedynie w banku centralnym emitenta danej waluty obcej.

Zasady wymiany euro określa decyzja Europejskiego Banku Centralnego z 19 kwietnia 2013 r. W sprawie nominałów, parametrów, reprodukcji, wymiany i wycofywania banknotów euro.

Banknoty pochodzące z kradzieży

Zgodnie rozporządzeniem MSWiA, opublikowanym w Dzienniku Ustaw 23 września 2021 roku, wkrótce w Polsce zacznie obowiązywać system neutralizacji banknotów. Takie zabezpieczenie zostaje uruchomione w  przypadku podjęcia próby ataku na konwój lub próby włamania do bankomatu. W efekcie wszystkie banknoty znajdujące się w kasetach zostaną jednoznacznie oznaczone np. specjalistyczną farbą i znacznikiem DNA.

Nie można wykluczyć, że takie banknoty ktoś jednak będzie chciał wymienić na nadające się do obiegu. Co się wówczas stanie? Banknoty, które będą posiadały cechy wskazujące, że uległy uszkodzeniu w wyniku zadziałania zabezpieczeń, przyjmowane będą do wymiany wyłącznie w oddziałach okręgowych NBP lub w Centrali NBP. Oddział lub centrala, do której trafią takie banknoty, niezwłocznie zawiadomi o tym fakcie komendę wojewódzką lub komendę stołeczną policji.

Specjalna procedura NBP

W celu ułatwieniu klientom wymiany zużytych bądź uszkodzonych polskich banknotów, od października 2020 r. w zarządzeniu wprowadzono przepisy umożliwiające przesłanie zużytych lub uszkodzonych banknotów waluty polskiej (o łącznej wartości nie wyższej niż 2000 zł) wraz z wnioskiem o wymianę, przesyłką kurierską lub zwykłą pocztową na adres Departamentu Emisyjno-Skarbcowego NBP. Zwrot z tytułu wymiany przesłanych zużytych lub uszkodzonych banknotów otrzymamy na wskazany we wniosku numer rachunku bankowego.

DS