Pandemia COVID-19 sprawdzianem dla systemu Sektorowych Rad ds. Kompetencji

W odpowiedzi na problem luki kompetencyjnej na polskim rynku pracy dzięki funduszom europejskim od 2016 r. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, we współpracy z partnerami gospodarczymi i społecznymi, tworzy system Sektorowych Rad ds. Kompetencji. Dla systemu obejmującego opieką 17 sektorów naszej gospodarki kryzys wywołany pandemią to prawdziwy egzamin dojrzałości.

Współczesne gospodarki podlegają intensywnej transformacji organizacyjno-technologicznej określanej często mianem czwartej rewolucji przemysłowej. Rewolucja ta, znana również pod hasłem Przemysł 4.0, oznacza szybkie zmiany w zakresie planowania, produkcji, eksploatacji, a także serwisu systemów produkcyjnych. Opiera się ona na połączeniu powszechnej automatyzacji procesów w przedsiębiorstwach m.in. przez wdrożenie zaawansowanych systemów IT, przemysłowego internetu rzeczy czy sztucznej inteligencji. Prowadzenie działalności biznesowej zgodnie ze standardem Przemysłu 4.0 wymaga zatrudniania wysoko wykwalifikowanych i kompetentnych kadr zdolnych do ciągłego doskonalenia i zdobywania nowych umiejętności.

Niestety system edukacyjny jest w wielu miejscach niedopasowany do potrzeb gospodarki. Od wielu lat słyszy się, że zakres przygotowania zawodowego absolwentów szkół średnich i wyższych odbiega od oczekiwań pracodawców. Wymagane kompetencje zawodowe absolwenci nabywają dopiero od pracodawców po rozpoczęciu pracy. Problem dodatkowo pogłębiła pandemia koronawirusa, która wywróciła funkcjonowanie wielu sektorów gospodarki do góry nogami, zmuszając do błyskawicznych zmian w sposobie prowadzenia biznesu.

Odpowiedzią na kwestię niedopasowania kwalifikacji pracowników do wymagań rynku pracy jest System Sektorowych Rad ds. Kompetencji – jedno z narzędzi realizujących założenia Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju w obszarze rozwoju kapitału ludzkiego.

O to, czym są i kiedy rozpoczęła się ich działalność i skąd w ogóle wziął się pomysł, aby powołać Sektorowe Rady ds. Kompetencji zapytaliśmy Piotra Krasińskiego, zastępcę dyrektora Departamentu Rozwoju Kadr w Przedsiębiorstwach Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości.

System Sektorowych Rad ds. Kompetencji (SRK) tworzony jest od 2016 r. Powołano wtedy pierwszych 6 Rad. Obecnie działa ich 17.

Idea ich powołania była inspirowana potrzebami zgłaszanymi przez przedsiębiorców, partnerów społecznych oraz środowiska edukacyjne – wyjaśnia Piotr Krasiński. Koncepcja polskich Sektorowych Rad ds. Kompetencji była inspirowana rozwiązaniami funkcjonującymi w Wielkiej Brytanii, Czechach oraz Kanadzie. Koncepcja SRK zyskała pozytywną ocenę m.in. Polskiej Izby Firm Szkoleniowych, Polskiego Stowarzyszenia Zarządzania Kadrami oraz partnerów społecznych i, w tym ogólnopolskich organizacji zrzeszających pracodawców.

Czy niedopasowanie kompetencyjne to typowo polska bolączka?

Piotr Krasiński: Niedopasowanie kwalifikacji kadry pracowniczej do wymagań rynku pracy obserwuje się od wielu lat w całej Europie. Według danych Europejskiego Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego (fr. CEDEFOP), pomimo niepełnego zatrudnienia, 4 na 10 pracodawców w Unii Europejskiej ma trudności ze znalezieniem pracowników spełniających ich oczekiwania. Z kolei około 39 proc. dorosłych pracowników zajmuje stanowiska pracy poniżej swoich kwalifikacji, a 1 na 5 młodych Europejczyków podejmuje pracę, która wymaga niższych kwalifikacji niż te, które posiadają.

Wyniki raportu Bilans Kapitału Ludzkiego 2019 wskazują, że przedsiębiorcy w Polsce inwestują w rozwój swoich pracowników, a szczególnym miejscem do tego rozwoju jest miejsce pracy. Nadal większość pracodawców odczuwa jednak trudności rekrutacyjne w znalezieniu odpowiednich osób do pracy i co ciekawe w procesach rekrutacyjnych spada znaczenie kryteriów, jakimi są doświadczenie i wiek na rzecz wykształcenia i odpowiednich kompetencji.

Trudności w pozyskaniu odpowiednich pracowników są problemem strukturalnym, który przekłada się w średniej i długiej perspektywie na spadek konkurencyjności firm, a także obniżenie jakości produktów i usług. Kluczowe znaczenie dla przeciwdziałania tym niedoborom ma umożliwienie oddziaływania przedsiębiorców na dostawców usług edukacyjnych i rozwojowych oraz podejmowanie współpracy tych środowisk.

Jak to osiągnąć? Jak rady mogą wpływać na polski system edukacji?

Ten wpływ to rola Rady Programowej ds. Kompetencji, do której należy koordynacja i monitorowanie realizacji zadań Rad Sektorowych. To organ na poziomie krajowym, który składa się z przedstawicieli kluczowych ministerstw, organizacji przedsiębiorców, autorytetów ze świata edukacji i nauki. Rada Programowa wyznacza strategiczne cele w zakresie dopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb gospodarki, ma rekomendować – we współpracy z SRK – rozwiązania korzystne dla rozwoju systemu edukacyjnego i jego lepszego dopasowania do potrzeb rynku pracy. Istotne jest również budowanie właściwego partnerstwa przedsiębiorstw z instytucjami rynku pracy, gdzie przedsiębiorstwa będą dostarczać wiarygodnych danych o potrzebnych kwalifikacjach w reprezentowanych przez siebie sektorach.

Jaka jest w tym rola samych branż?

Sukces przedsięwzięcia zależy w dużej mierze od tego, jak wielu przedsiębiorców uzna współpracę z placówkami edukacyjnymi za ważną formę długofalowej inwestycji w kapitał ludzki swojego przedsiębiorstwa. Dotychczas prowadzone badania pokazują, że współpraca pomiędzy szkołami a przedsiębiorcami bywa incydentalna i podyktowana doraźnymi potrzebami, a sami pracodawcy wciąż nie są świadomi korzyści z podejmowania działań długofalowych i systemowych. Problemem nadal jest także jakość inwestycji w rozwój pracowników. Ci przedsiębiorcy, których pracownicy korzystają z edukacji pozaformalnej, w aż 25 proc. przypadków nie są zadowoleni z efektów tych działań. Przy tym 30 proc. spośród nieinwestujących w doskonalenie kadr, jako główną przyczynę wskazuje brak oferty odpowiadającej na ich potrzeby. Wskaźniki te są odwrotnie proporcjonalne do wielkości przedsiębiorstwa, tj. w największym stopniu te problemy dotykają firm najmniejszych.

Pesymistycznie wygląda zwłaszcza udział w kształceniu formalnym, w ramach istniejącego systemu edukacji,, co można interpretować jako wyraz niedopasowania oferty do potencjalnego popytu z jednej strony, a z drugiej brak zawodowej stymulacji do rozwijania kompetencji w tej formie. Przed systemem rad ds. kompetencji stoi wyzwanie związane ze  zmniejszaniem zidentyfikowanych luk kompetencyjnych i lepszym dostosowaniem oferty edukacyjnej do potrzeb przedsiębiorców.

Czy przedsiębiorcy są zainteresowani uczestnictwem w działaniach Rady? Jeśli tak – w czym się to przejawia? Czy robią to nieodpłatnie?

Współpraca z Radami jest nieodpłatna i jest realizowana nie tylko poprzez formalne członkostwo (w składzie Rad obowiązkowo muszą być uwzględnieni przedsiębiorcy). Przykładem są m.in. działania badawcze i analityczne prowadzone w związku z identyfikacją luk kompetencyjnych. To przedsiębiorcy dostarczają Radom informacji o obszarach luk w poszczególnych sektorach, zjawiskach, które wpływają na ich pojawianie się. Są nimi m.in. zmiany technologiczne i organizacyjne związane z postępem technologicznym, a ostatnio także kryzys wywołany przez pandemię COVID-19.

Rady nie tylko publikują raporty z prowadzonych przez siebie badań, ale także – przy wsparciu przedsiębiorców – wydają rekomendacje, na podstawie których PARP współfinansuje projekty szkoleniowo-doradcze skierowane do przedsiębiorców z sektorów, w których działają Rady. Są to m.in. projekty realizowane w ramach działania Kompetencje dla sektorów (budżet ok. 120 mln zł).

Innym przejawem działań Rad jest ich zaangażowanie w prognozy zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego przygotowywanej przez ministra odpowiedzialnego za oświatę i wychowanie, opiniowania kwalifikacji rynkowych wpisywanych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, współpraca prowadzona w związku z tworzeniem Krajowych Ram Kwalifikacji, pilotażowego ich testowania, etc.

Tak naprawdę zakres współpracy i korzyści z niej płynące oprócz realizacji zadań Rad wskazanych w ustawie o PARP są niemal nieograniczone i determinuje je jedynie cel, jakim jest zbliżenie sfery biznesu i edukacji.

Jak rady odnalazły się w obecnym kryzysie pandemicznym? Czy ich formuła sprawdziła się w sytuacji nagłej zmiany realiów gospodarczych?

Ograniczenia w działalności, przerwanie łańcucha dostaw, ograniczony obrót gospodarczy skutkujący niestabilnością finansową, brak płynności i konieczność redukcji zatrudnienia to główne problemy, z którymi polskie firmy będą musiały zmierzyć się w najbliżej przyszłości. Dlatego też właściciele i kadra zarządzająca poszukują na rynku określonych umiejętności, które są kluczowe właśnie w kryzysie. Choć powody problemów, które spotkały przedsiębiorców, są wywołane jedną przyczyną, to skutki są bardzo różne. Nie każdy sektor będzie potrzebował takiego samego wsparcia. Kluczowe jest rozumienie specyfiki sektorów i sytuacji, w jakiej się znalazły, żeby trafnie rozpoznać ich aktualne potrzeby. Właśnie dzięki formule, w jakiej działa system SRK, wiemy jak wygląda sytuacja w sektorach i wspólnie z Radami szukamy najlepszych rozwiązań dla firm z poszczególnych branż.

Jakiego wsparcia przedsiębiorcy potrzebują teraz najbardziej? Jakie są efekty wspomnianych poszukiwań?

Z naszych rozmów z Radami wynika, że kryzys wywołany pandemią postawił przedsiębiorców w sytuacji, która wymaga szybkich i często głębokich zmian w prowadzonych biznesach. Firmy mogą mieć problem z odnalezieniem się w nowej sytuacji, ze znalezieniem kierunku zmian, odpowiedniej oferty, sfinansowaniem szkoleń/doradztwa. To wszystko wymaga stosowania nowych narzędzi i modeli biznesowych, a co za tym idzie wiedzy i umiejętności ich kadr. Pierwszym krokiem do myślenia o zmianach powinno być mądre doradztwo, gotowość do zmian, szkolenia i przekwalifikowania.

Z Radami rozmawialiśmy nie tylko o tym, jakich kompetencji sektory potrzebują najpilniej, ale także jakie będą potrzebne w rzeczywistości gospodarczej, która nastąpi po epidemii. W początkowej fazie pandemii Rady sygnalizowały m.in. pilną potrzebę wzmocnienia kompetencji z zakresu zarządzania ryzykiem oraz wsparcia w zakresie korzystania z rozwiązań Tarczy antykryzysowej. W niektórych branżach problemem była po prostu konieczność wyszkolenia pracowników zastępujących obcokrajowców, którzy wrócili do domów za granicą, zabierając ze sobą kompetencje. Wielu przedsiębiorców, głównie z sektora handlu, w przyspieszonym tempie uczyło się praktycznej strony sprzedaży w internecie i automatyzacji procesów w tym zakresie.

Ostatnie miesiące pokazały, że wiele firm dość szybko przeszło do działania online. Można powiedzieć, że w mniejszym lub większym stopniu wszyscy muszą to w końcu zrobić, jeśli chcą prowadzić biznes. Ale na pewno najwięcej zyskają, ci którzy zrobią to szybciej i lepiej. Jednak wdrożenie odpowiednich narzędzi to tylko wierzchołek góry lodowej. Cyfryzacja pociąga za sobą mnóstwo zmian – zupełnie inny sposób obsługi klienta, inny typ działań marketingowych, zarządzanie i planowanie z wykorzystaniem dostępu i do mnóstwa danych. To wszystko wymaga zdobycia nowych umiejętności

Dużego, osobnego wsparcia wymaga sam sektor świadczący usługi rozwojowe – szkoleniowe i doradcze dla firm, który z dnia na dzień musiał przestawić się na świadczenie usług w formie zdalnej. Na wsparcie dla firm z tej branży przeznaczyliśmy prawie 6 mln zł. Kwota ta przeznaczona jest na sfinansowanie wdrożenia rekomendacji dotyczących wsparcia branży w zakresie zwalczania skutków pandemii COVID-19 wydanych przez Radę ds. Kompetencji Sektora Usług Rozwojowych. Tego rodzaju wsparcie nadzwyczajne, na zwalczanie skutków pandemii, w ramach programu Kompetencje dla sektorów zadanie Covid-19 – oferta dla przedsiębiorców przewidziano łącznie w 13 branżach.

Budżet przedsięwzięcia to ok. 60 milionów zł. Warto wspomnieć, że wsparcie w tym projekcie mogą otrzymać również duże firmy – pod warunkiem, że działają w sektorach przemysłowych związanych z reindustrializacją, czyli m.in: IT, chemicznym lub lotniczo-kosmicznym. Maksymalna wysokość dofinansowania może wynieść nawet 80 proc. wartości netto usług rozwojowych. Jednak dzięki systemowi refundacyjno-zaliczkowemu, część środków firmy mogą otrzymać przed opłaceniem usługi.

Rozmawiał: Marcin Tronowicz

Więcej informacji na temat funkcjonowania systemu Sektorowych Rad ds. Kompetencji można znaleźć na stronie: www.parp.gov.pl/sektorowe-rady-ds-kompetencji