Stanisław Kasznica, Bolesław Budelewski, Tadeusz Pelak i Stanisław Abramowski - szczątki tych bohaterów walczących o wolną Polskę zidentyfikował Instytut Pamięci Narodowej po pracach ekshumacyjnych prowadzonych na warszawskiej "Łączce".

W środę o wynikach badań IPN poinformował na konferencji prasowej. Dane osób zamordowanych przez komunistów w czasach stalinowskich udało się ustalić w ramach projektu „Poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego z lat 1944–1956”. Wcześniej, pod koniec 2012 roku, IPN poinformował, że zidentyfikowano szczątki trzech żołnierzy walczących o wolną Polskę: Edmunda Bukowskiego, Stanisława Łukasika i Eugeniusza Smolińskiego.

Kasznica, Budelewski, Pelak i Abramowski zostali zamordowani w mokotowskim więzieniu.

Stanisław Kasznica to ostatni Komendant Główny Narodowych Sił Zbrojnych, został zamordowany 12 maja 1948 roku w więzieniu na Rakowieckiej. W stopniu porucznika brał udział w kampanii wrześniowej w 1939, od października działał w konspiracji, w której był jednym z czołowych działaczy tzw. Grupy Szańca (wojennej kontynuacji ONR-ABC), jednym ze współzałożycieli Związku Jaszczurczego, wojskowej organizacji zewnętrznej ONR. W Warszawie kierował łącznością Związku Jaszczurczego i Narodowych Sił Zbrojnych, jednocześnie był kierownikiem grupy prawno-administracyjnej i szefostwa administracji. W marcu 1945 objął funkcję zastępcy komendanta Inspektoratu Ziem Zachodnich, od kwietnia był p.o. komendanta tego obszaru. Utworzył w jego ramach trzy organizacje konspiracyjne: Armię Polską (o charakterze wywiadowczym), Pokolenie Polski Niepodległej (w środowiskach akademickich Poznania i Gdańska) oraz Legię Akademicką (na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu). Od marca 1945 był także szefem Oddziału I KG NSZ, a w lipcu tego roku został mianowany szefem Rady Inspektorów. Do sierpnia 1945 był dowódcą okręgu poznańskiego NSZ.

Po oficjalnym zakończeniu II wojny światowej nie złożył broni, lecz dalej walczył. W sierpniu 1945 roku został p.o. Komendanta Głównego NSZ. Pełnił tę funkcję do lutego 1947. Od czerwca 1946 sprawował funkcję szefa wywiadu OP, a od końca tego roku był kierownikiem Komitetu Politycznego OP. Na przełomie lat 1946/1947 podporządkował resztki organizacji NSZ Komendzie Głównej NZW. W Poznańskiem i Pomorskiem założył organizację Armia Podziemna (działała od wiosny do jesieni 1945). Ograniczała ona swą działalność do akcji propagandowych i zbierania informacji. Aresztowany został w lutym 1947. We wspomnieniach osób osadzonych w sąsiednich celach powtarzają się relacje o torturach, jakim był poddawany w śledztwie. 2 marca 1948 komunistyczny sąd wojskowy pod przewodnictwem ppłk. Alfreda Janowskiego skazał Kasznicę w procesie na czterokrotną karę śmierci, oraz na cztery kary więzienia, a także na kary dodatkowe - utratę praw publicznych, obywatelskich i honorowych oraz konfiskatę mienia. Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Wyrok wykonano 12 maja 1948 roku w więzieniu mokotowskim przez rozstrzelanie. Ciała nie wydano rodzinie, lecz pochowano je w nieznanym miejscu. Dziś wiadomo, że jego szczątki spoczęły w kwaterze "Ł".

Bolesław Budelewski był żołnierzem Armii Krajowej, po wojnie - od 1946 roku - walczył w oddziałach Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Nosił pseudonimy "Pług" oraz "Sokół". Prowadził walkę z okupantem sowieckim. W lipcu 1947 roku został aresztowany. W procesie politycznym sąd wojskowy skazał go na karę śmierci. Wyrok został wykonany w więzieniu mokotowskim 15 sierpnia 1948 roku. Jego szczątki pogrzebano w zbiorowej mogile na warszawskiej "Łączce".

Tadeusz Pelak urodził się 1 października 1922 w Wilkołazie powiat Kraśnik. Został zamordowany 7 marca 1949 r. w więzieniu mokotowskim. Był porucznikiem, żołnierzem Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej, członkiem Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Po wejściu w II połowie lipca 1944 r. na Lubelszczyznę wojsk sowieckich otrzymał wezwanie do wojska, ale nie zgłosił się i powrócił do oddziału „Zapory”, kontynuując walkę o niepodległość. Nosił pseudonim „Junak” i brał udział we wszystkich większych akcjach oddziału „Zapory”, podlegającego Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj, a później Inspektoratowi Lublin Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość". W 1945 roku nie skorzystał z amnestii. 23 sierpnia 1946 r. wraz z Czempińskim „Zbychem” został aresztowany w rodzinnej miejscowości Wilkołaz, ale zdołal się uwolnić po dramatycznej walce, w której zginęło trzech milicjantów. Wiosną 1947 r. ujawnił się w czasie tzw. amnestii dla podziemia niepodległościowego, ale pozostał w stałym kontakcie z „Zaporą”. Jesienią 1947 r. zdecydował się wraz z grupą żołnierzy mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory” zagrożonych aresztowaniem na próbę ucieczki na Zachód. W wyniku zdrady i prowokacji UB wszyscy zostali podstępnie aresztowani w punkcie kontaktowym w Nysie. Tadeusz Pelak został zatrzymany 16 września 1947 roku. Następnie trafił do centralnego więzienia MBP w Warszawie na Mokotowie. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z 15 listopada 1948 r. został przez sędziów: majora Józefa Badeckiego, kapitana Józefa Kanteckiego i kaprala Ryszarda Wasilewskiego skazany na karę śmierci. Wyrok podtrzymał Najwyższy Sąd, a Bierut decyzją 28 lutego 1949 nie skorzystał z prawa łaski. Porucznik Tadeusz Pelak został stracony 7 marca 1949 r. razem z sześcioma towarzyszami walki: majorem Hieronimem Dekutowskim, Romanem Grońskim, Stanisławem Łukasikiem, Jerzym Miatkowskim, Edmundem Tudrujem i Arkadiuszem Wasilewskim w więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.

Stanisław Abramowski urodził się w 1922 roku, zamordowany został w 1948 roku. Był żołnierzem AK, Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość", NSZ. W okresie okupacji niemieckiej walczył w AK, po wojnie został wcielony do 15 pułku LWP, skąd zdezerterował jeszcze w 1945 roku. W 1946 roku wstąpił do WiN. Uczestniczył w wielu akcjach bojowych z zakresu samoobrony przed komunistycznym aparatem represji. 31 marca 1947 roku ujawnił się przed komunistami. W czerwcu 1947 wznowił działalność konspiracyjną. Po rozbiciu jego oddziału przez bezpiekę ukrywał się na własną rękę, następnie dołączył do innego oddziału. Został aresztowany 26 kwietnia 1948 został ujęty przez funkcjonariuszy UB. Wyrokiem sądu wojskowego został 21 lipca 1948 skazany na karę śmierci. Stracony został 30 lipca 1948 roku w więzieniu na Rakowieckiej.

 

IPN od lipca 2012 roku na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie prowadzone są ekshumacje ofiar terroru komunistycznego. Podczas prac wykopaliskowych wydobyto łącznie szczątki 117 osób. Na terenie kwatery na tzw. Łączce w latach 1948-1956  pochowano kilkaset osób zamordowanych przez UB. Wśród poszukiwanych są bohaterowie Polskiego Państwa Podziemnego, powstańcy warszawscy i żołnierze powojennego podziemia niepodległościowego. Kolejny etap ekshumacji na Powązkach rozpocznie się w kwietniu 2013 r. Na wrzesień planowane są też prace ekshumacyjne na warszawskim Służewie. Identyfikacja ofiar terroru komunistycznego jest możliwa dzięki badaniom DNA. Prace te prowadzone są w ramach Polskiej Bazy Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów, powstałej w efekcie umowy między IPN a Pomorskim Uniwersytetem Medycznym, zawartej we wrześniu 2012 roku.

KL