„Przygotowania do Świąt Bożego Narodzenia. W spiżarniach strzec butelki i słoje od zamarznięcia i rozsadzenia. Masło i sery również po zamarznięciu tracą smak. Na targach miejskich przy kupnie ryb mrożonych przekupnie podsuwają towar nieświeży. Trzeba się tego wystrzegać, gdyż ryba nieświeża stanowi groźną truciznę. Dobra gospodyni powinna mieć przygotowany zapas smalcu, który przyda się w karnawale przy smażeniu pączków i faworków”.

Takie porady na grudzień czytam w  „Kalendarzu Gebethnera i Wolffa na rok 1915” .

Bardzo lubię wracać do dawnych gazet, z przełomu wieków XIX i XX a także z późniejszych dekad. Trochę z ciekawości zawodowej, bo bywały czasy gdy polska prasa na bardzo wysokim poziomie i do dziś można tam znaleźć ciekawe inspiracje. Ale przede wszystkim z pasji historycznej, bo nic nie daje takiego poczucia podróży w czasie, możliwości zajrzenia w emocje, myśli, doświadczenia naszych i złudzenia przodków od lektury dzienników, tygodników czy niezwykle popularnych kiedyś kalendarzy – grubych ksiąg z poradami, artykułami popularnonaukowymi, grafikami.

We wspomnianym już „Kalendarzu Gebethnera i Wolffa na rok 1915” znajdujemy działy: „Sekrety prababek”, „Ułożenie towarzyskie”, „Wiadomości pożyteczne”, „Przepisy praktyczne dla rolników, ogrodników, myśliwych, gospodyń”. Najnowsze doniesienia, jak informacja o „mleku sproszkowanym” czy o „sterylizowaniu mleka”, co dawało nadzieję na eliminację dodawania do produktu przez kolejnych pośredników szkodliwych dodatków chemicznych chroniących przed skwaśnieniem. Wrażenie robią też na przykład ostrzeżenia przed fałszowaną czekoladą do której oszuści dla zysku dodawali gipsu. Jak widać, tezy o świetnej kiedyś jakości żywności nie zawsze są prawdziwe.

Uważna lektura uświadamia jak bardzo zmieniło się codzienne życie od tego czasu. Wszystko trzeba było zabezpieczyć i zrobić samemu: opał, przetwory na zimę, środki do czyszczenia mebli, ubranka dla dzieci. Liczba obowiązków była niewyobrażalna dla współczesnej gospodyni. Fakt, że wiele bogatszych domów miało wówczas pomoc, obrazu tego zasadniczo nie zmienia.

Na tym tle okres przedświąteczny i przednoworoczny jawił się jako czas licznych zabiegów gospodarskich, ale też czas przygotowania do autentycznego przeżycia duchowego. Przede wszystkim religijnego, katolickiego, ale też polskiego. Bo nawet w najtrudniejszych latach Boże Narodzenie łączyło wszystkich Polaków. Był to święty czas wspólnoty do której nie mieli wstępu żadni zaborcy, żadni obcy cesarze, żadne szalone ideologie, obiecujące człowiekowi i ludzkości uwolnienie, całkowitą wolność, wyłącznie szczęście. Lektura dawnych gazet, przejrzenie rodzinnych albumów, pozwala przypomnieć sobie, że to wszystko już było, a my jesteśmy tylko jednym z elementów wielkiego łańcucha pokoleń. Ciekawa to lekcja pokory.

W tygodniku „Na Szerokim Świecie” z grudnia 1938 roku – to czas ostatniej przedwojennej Gwiazdki - znajduję piękny wiersz Stanisława Bardczaka zatytułowany „Trzej Królowie”.

Do Betlejem dziś ruszyli nieznani magowie, Odkrywcy gwiazdy Piękna – muzyk, malarz i poeta, Przy żłóbku Dzieciątku swą dolę każdy opowie, Jak Łazarz i chromy kaleka.

Potem dary złóżmy – polskie melodie, pejzaże i wiersze, Jak mirrę, kadzidło i złoto, I to najszczersze – serca prostotę

Kim był autor tych strof? Nigdy o nim nie słyszałem. Szukam w źródłach. Dowiaduję się, że Stanisław Bardczak to nauczyciel z Wołynia - niestety najprawdopodobniej nie przeżył wojny, dzieląc los setek tysięcy na Kresach. Po 1939 roku słuch po nim zaginął. Zostawił około 40 wierszy.

Zresztą, żyją jeszcze w Polsce potomkowie, a może i świadkowie, tamtych tragicznych wydarzeń naszej historii. Mówią o tym pamiątkowe tablice, jak ta na pomniku poświęconym ofiarom sowieckiego imperium stojący przed koszalińską katedrą.

„Mężczyznom, kobietom, dzieciom, wywiezionym do łagrów północy, dalekiego wschodu, Kazachstanu w 1940 roku. Zmarłym z głodu, zimna, prześladowanym, rozstrzelanym w masowych egzekucjach, żołnierzom poległym na polu chwały”

— głosi wyryty tam napis.

I dziś nam kłopotów nie brakuje, tych osobistych tych i narodowych, jak pandemia, silne konflikty polityczne i kulturowe, obrona granicy. Ale mierząc się z nimi dobrze jest zachować pokorę, bo są to rzeczy mimo wszystko nieporównywalne z tym co musiały przechodzić poprzednie pokolenia.

Powtórzę zatem raz jeszcze za poetą Stanisławem Bardczakiem:

Dzieciątku dary złóżmy – polskie melodie, pejzaże i wiersze, Jak mirrę, kadzidło i złoto, I to najszczersze – serca prostotę.

Tego też państwu życzę. Nie marnujmy Świąt Bożego Narodzenia na sprawy nieważne, na spory o których za rok nawet pamiętać nie będziemy. Usłyszmy ponadczasowe przesłanie z Betlejem.

Felieton ukazał się także na antenie Polskiego Radia Koszalin