Zmarł prozaik, dramaturg, eseista Tomasz Łubieński. Stawiał pytania o kształt polskiej pamięci historycznej, model polskiego patriotyzmu

Nie żyje Tomasz Łubieński, prozaik, dramaturg, eseista, wieloletni red. naczelny miesięcznika „Nowe Książki”, autor m.in. książek „M jak Mickiewicz” i „Bić się czy nie bić”. Miał 85 lat. Informację potwierdził Instytut Książki.

Poetycki debiut

Czas II wojny światowej Łubieńscy spędzili pod Dębicą. Po wojnie przyszły pisarz ukończył Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Przyjaciół Dzieci nr 1 im. Bolesława Limanowskiego w Warszawie. Studiował historię i polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, już podczas studiów publikował w „Twórczości” i „Współczesności”.

Jako poeta debiutował w 1955 w „Dziś i jutro”, potem była jednoaktówka „Gra” opublikowana w 1959 roku w „Dialogu”, jego pierwszą książką prozatorską jest wydany w 1962 roku tom opowiadań „Ćwiczenia”. Na początku twórczości więcej uwagi Łubieński poświęcał dramatopisarstwu. Jest autorem kilkunastu sztuk, z których scenicznej realizacji doczekały się m.in. „Zegary” (Stary Teatr w Krakowie, 1970), „Koczowisko” (Teatr Polski we Wrocławiu 1979), „Śmierć komandora” (Teatr Polski we Wrocławiu 1984) oraz „Ostatni” (Teatr Narodowy w Warszawie, 2003).

Wątki osobiste w „Ostatnim”

Atmosferę swojej arystokratycznej rodziny pisarz przedstawił m.in. w dramacie „Ostatni”.

Wychowywałem się w takiej atmosferze i scenerii, ale z przekonania jestem demokratą. Spotkałem kiedyś wuja, który spędził wiele lat w południowej Afryce. Przywitał mnie takimi słowami: „Witam w tobie przedstawiciela naszej rodziny, którego komunizm uchronił od degeneracji. Co ty byś zrobił bez tego? Byłbyś paniczem, ewentualnie łowcą posagów, polowałbyś… A tak skończyłeś studia, pracujesz”. Bardzo mi gratulował i tego się w życiu trzymam”

— mówił Łubieński kilka lat temu w rozmowie z Iwoną Smolką.

Twórczość lat 70. XX wieku

W latach 70. Łubieński pracował w tygodniu „Kultura”. Od 1978 r. publikował w czasopiśmie „Res Publica”, którego był współzałożycielem (pismo wychodziło najpierw poza cenzurą w II obiegu wydawniczym, a od 1987 oficjalnie).

W 1978 roku ukazała się najbardziej chyba znana książka Łubieńskiego - tom esejów „Bić się czy nie bić” poświęcony rozważaniom o sensie polskich powstań narodowych w XVIII i XIX wieku. Ta książka otwiera cykl dzieł Łubieńskiego, w których autor stawia pytania o kształt polskiej pamięci historycznej, model polskiego patriotyzmu.

W wydanej w 2004 roku książce „Ani tryumf, ani zgon” Łubieński polemizuje z mitem powstania warszawskiego - pokazuje błędy dowództwa AK, a także cenę, jaką Warszawa zapłaciła za powstanie. W książce z 2009 roku pt. „1939. Zaczęło się we wrześniu” Łubieński stawia natomiast pytania o to, czy polskie państwo przygotowane było w 1939 roku do wojny i jaki jest mit polskiego września.

Lata ustrojowego przełomu

W latach 80. XX w. Łubieński publikował w czasopismach emigracyjnych „Aneks” i „Zeszyty Literackie”. Od 1989 do 1992 był członkiem redakcji „Tygodnika Solidarność”, oraz działaczem Stowarzyszenia Wspólnota Polska. W latach 80. ukazały się książki biograficzne Łubieńskiego o Mierosławskim („Czerwonobiały”, 1983), Norwidzie („Norwid wraca do Paryża”, 1989) i Mickiewiczu („M jak Mickiewicz” 1999).

Tomasz Łubieński opublikował tom wierszy „Nieobecni mają rację” (1996), przetłumaczył fragmenty „Boskiej komedii” Dantego, opublikował książki prozatorskie – „Wszystko w rodzinie” (2004) i „Turnus” (2012). Pisarz należy do zespołu redakcyjnego miesięcznika „Teatr” i był redaktorem naczelnym miesięcznika „Nowe Książki”.

Od 2001 r. wraz z Kazimierą Szczuką i Witoldem Beresiem, a następnie z Kingą Dunin i Pawłem Duninem-Wąsowiczem prowadził w programie 1 TVP magazyn kulturalny „Dobre książki”.

Życiowe rozliczenia

Tomasz Łubieński uprawiał taternictwo, narciarstwo, grywał w tenisa.

W lutym 2023 r. ukazała się najnowsza książka pisarza pt. „Osiemdziesiąt plus minus”; jest to opowieść o losach autora, opisywana przez uczestnika, świadka i obserwatora wydarzeń. Jest to też pochwała życia i nieco przewrotna pochwała starości.

Pisarz był członkiem Związku Literatów Polskich (1972-1983), Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (od 1989), Polskiego PEN Clubu (od 1979). W 2006 roku prezydent Lech Kaczyński odznaczył Tomasza Łubieńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

PAP/rdm