Nadzór nad służbami specjalnymi w Polsce jest iluzoryczny - stwierdziła Najwyższa Izba Kontroli. W omówieniu rapoortu brakuje jednak wielu szczegółowych informacji, które już półtora roku temu próbował zdobyć poseł Prawa i Sprawiedliwości Tomasz Kaczmarek.
CZYTAJ WIĘCEJ:
NIK: specsłużby poza kontrolą. Premier nie ma odpowiedniej wiedzy
W lutym 2013 r. parlamentarzysta zadał 21 pytań prezesowi Najwyższej Izby Kontroli. Poruszał zasadnicze kwestie, które powinny być przejrzyste, a - co trudno sobie wyobrazić – były i pozostają wielce enigmatyczne. Pytał m.in. o to, kto sprawuje faktyczny nadzór nad spec służbami, jakie są kompetencje Kolegium ds. Służb Specjalnych i jego ówczesnego sekretarza Jacka Cichockiego, kto koordynował pracę służb w wielu wrażliwych dla bezpieczeństwa państwa momentach – jak m.in. po katastrofie smoleńskiej czy zamachu w Norwegii.
Pismo zawiera przykłady wielu błędów Donalda Tuska w nadzorowaniu służb specjalnych. Zdaniem posła Kaczmarka są one utajniane, co nie znajduje oparcia w przepisach prawa.
Publikujemy pełną treść listu posła PiS do prezesa NIK.
Warszawa, 3 lutego 2013 roku
DO PREZESA NAJWYŻSZEJ IZBY KONTROLI
W związku z kontrolą prowadzoną przez Najwyższą Izbę Kontroli dotyczącą nadzoru nad służbami specjalnymi, działając na podstawie 20 ust. 1 ustawy z dnia 9 maja 1996 roku o wykonywaniu mandatu posła i senatora, zwracam się do Pana Prezesa z prośbą o przeprowadzenie w jej toku działań, które pozwolą na ustalenie
1) Kto od końca 2007 roku faktycznie odpowiadał za nadzór i koordynację służb specjalnych? Jakie były kompetencje Pawła Grasia jako sekretarza stanu odpowiedzialnego za bezpieczeństwo w tym zakresie (potocznie zwanego „koordynatorem służb” - brak dementi w KPRM; vide także interpelacje Marka Opioły nr 22858 z 26-05-2011 w sprawie realizowania przez prezesa Rady Ministrów ustawowego nadzoru nad Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencją Wywiadu, Służbą Kontrwywiadu Wojskowego, Służbą Wywiadu Wojskowego oraz Centralnym Biurem Antykorupcyjnym oraz interpelacja nr 19 z 08-11-2011 w sprawie sprawowania przez prezesa Rady Ministrów ustawowego nadzoru nad ABW, AW, SKW, SWW oraz CBA)?
2) Jakie były faktyczne kompetencje Jacka Cichockiego w zakresie nadzoru i koordynacji służb specjalnych po powołaniu go na stanowisko sekretarza Kolegium ds. Służb Specjalnych, a która to funkcja zgodnie z Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 lipca 2002 r. w sprawie szczegółowego trybu i zasad funkcjonowania Kolegium do Spraw Służb Specjalnych oraz zakresu czynności sekretarza tego Kolegium jest czysto techniczna i sprowadza się do zapewnienia materiałów biurowych dla Kolegium.
W dniu 4 lutego 2010 roku, w trakcie przesłuchania przed Komisją Śledczą do zbadania sprawy przebiegu procesu legislacyjnego ustaw nowelizujących ustawę z dnia 29 lipca 1992 r. o grach i zakładach wzajemnych i wydanych na ich podstawie przepisów wykonawczych w zakresie dotyczącym gier na automatach o niskich wygranych i wideoloterii oraz do zbadania legalności działania organów administracji rządowej badających ten proces (3340/VI), pouczony o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, Prezes rady Ministrów oświadczył m.in.:
Minister Cichocki dysponuje także upoważnieniem z mojej strony, np. do oceniania w moim imieniu materiałów opatrzonych klauzulą. Chodzi oczywiście o - to też każdy, kto był w mojej roli, na pewno potwierdzi swoim doświadczeniem - chodzi także o to, aby premier, który jest często odbiorcą czy adresatem materiałów opatrzonych klauzulą, nie spędzał wielu godzin każdego dnia na lekturę tych materiałów. Czyli to upoważnienie, jakiego udzieliłem, o charakterze formalnym, ale także jakby osobistym ministrowi Cichockiemu, polegało na tym, że to on stanowił taką śluzę, tzn. on oceniał wagę materiałów po to, abym ja otrzymywał informację, która naprawdę jest, ma wagę pierwszorzędną z punktu widzenia procesów zarządzania państwem. Muszę powiedzieć, że, tak jak w przeszłości, tak i dzisiaj nie każdy materiał opatrzony klauzulą jest… znaczy on jest istotny, jeśli chodzi o potrzebę poufności i dyskrecji, ale jeśli chodzi o zawartość informacji, no, to często jest to informacja, która nie jest mi potrzebna do wykonywania moich obowiązków, i dlatego minister Cichocki jest przeze mnie upoważniony, żeby także oceniać wagę tych materiałów. [i dalsze wypowiedzi]
3) Jaka była faktyczna rola Jacka Cichockiego w sprawie nadzoru nad służbami specjalnymi w związku z porwaniem Piotra Stańczaka? Jakie upoważnienia i od kogo posiadał Jacek Cichocki do zajmowania się tą sprawą?
Z Analizy Biura Bezpieczeństwa Narodowego w sprawie oceny rzetelności działań podejmowanych przez urzędy państwowe w związku z uprowadzeniem i śmiercią Piotra Stańczaka wynika, że „w praktyce były dwa ośrodki koordynacyjne: w MSZ (w którym za koordynacje odpowiadał kierunkowy podsekretarz stanu) oraz na poziomie służb specjalnych, gdzie koordynacją zajmował się osobiście Sekretarz Kolegium ds. Służb Specjalnych, Sekretarz Stanu w KPRM Jacek Cichocki. Sprawą porwania Polaka w MSZ zajmowało się kolejno czterech wiceministrów spraw zagranicznych: Ryszard Schnepf, Przemysław Grudziński, Jan Borkowski i od grudnia 2008 r. Jacek Najder. Nie było natomiast wskazania, kto koordynował akcję dyplomatyczną oraz działania służb specjalnych.”
4) Jakie faktycznie kompetencje posiada Jacek Cichocki wobec szefów służb specjalnych? Które z nich wynikają z Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 listopada 2011 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Jacka Cichockiego - Ministra Spraw Wewnętrznych - w zakresie koordynacji służb specjalnych, a które z innych dokumentów i upoważnień? Które z nich rzeczywiście realizuje?
Z odpowiedzi na interpelację posła Marka Opioły wynika, że nadzór nad działaniami służb specjalnych realizuje bezpośrednio Prezes Rady Ministrów (vide interpelacja nr 19 z 08-11-2011 w sprawie sprawowania przez prezesa Rady Ministrów ustawowego nadzoru nad ABW, AW, SKW, SWW oraz CBA).
Wskazane powyżej rozporządzenie zostało zaskarżone przez grupę posłów PiS jako niezgodne z Konstytucją RP oraz ustawami regulującymi działanie służb specjalnych do Trybunału Konstytucyjnego (sygnatura akt U 3/12)
5) Jaka jest faktyczna rola Kolegium ds. Służb Specjalnych w procesie nadzoru i koordynacji na działaniami służb specjalnych w latach 2008-2012?
Z odpowiedzi na interpelację Marka Opioły wynika, iż jest to wyłącznie działalność o charakterze opiniodawczym (vide interpelacje nr 23833 z 26-07-2011 w sprawie informacji o reakcji polskich służb specjalnych na tragiczne zamachy w Norwegii w dniu 22 lipca 2011 r. oraz nr 147 z 25-11-2011w sprawie informacji o reakcji polskich służb specjalnych na tragiczne zamachy w Norwegii w dniu 22 lipca 2011 r.).
6) Kto faktycznie i na jakiej podstawie koordynował działanie polskich służb specjalnych po zamachach w Norwegii? Z odpowiedzi na interpelacje Marka Opioły wynika, iż takiej koordynacji w ogóle nie było (vide w/w interpelacje Marka Opioły nr 23883 26-07-2011 i nr 147 z 25-11-2011).
7) Kto faktycznie i na jakiej podstawie koordynował działanie polskich służb specjalnych po tragedii w Smoleńsku?
Z odpowiedzi na interpelacje Marka Opioły wynika, iż taki ośrodek koordynacyjny nie istniał i nikt faktycznie nie nadzorował, czy służby wykonują powierzone im zadania w zakresie zapewnienia osłony kontrwywiadowczej i wywiadowczej wizyt w Smoleńsku 7 i 10 kwietnia 2010 roku, a same służby nie poczyniły w tym kierunku żadnych działań, a jedynie zapewniły, że „wykonywały swoje ustawowe obowiązki” (vide interpelacje nr 23560 z 13-07-2011 w sprawie ustawowego nadzoru prezesa RM nad służbami specjalnymi osłaniającymi lot do Smoleńska w dniu 10 kwietnia 2010 r. oraz nr 4 z 08-11-2011 w sprawie ustawowego nadzoru prezesa Rady Ministrów nad służbami specjalnymi osłaniającymi lot do Smoleńska w dniu 10 kwietnia 2010 r.)
8) Kto uzyskał od Prezesa Rady Ministrów upoważnienie do czytania korespondencji dotyczącej służb specjalnych, w tym tych wysyłanych w alarmowym trybie określonym w art. 18 ust. 1 oraz ust. 3 ustawy o ABW oraz AW i art. 19 ust. 1 oraz ust. 3 ustawy o SKW oraz SWW?
Z odpowiedzi na interpelację Marka Opioły w tej sprawie wynika, iż jest to pilnie strzeżona tajemnica (vide interpelacja nr 11263 z 05-11-2012 w sprawie zapoznawania się przez Prezesa Rady Ministrów z alarmowymi meldunkami przesyłanymi przez służby specjalne oraz cytowane powyżej wypowiedzi Donalda Tuska w toku zeznań przed sejmową Komisją Śledczą do zbadania sprawy przebiegu procesu legislacyjnego ustaw nowelizujących ustawę z dnia 29 lipca 1992 r. o grach i zakładach wzajemnych i wydanych na ich podstawie przepisów wykonawczych w zakresie dotyczącym gier na automatach o niskich wygranych i wideoloterii oraz do zbadania legalności działania organów administracji rządowej badających ten proces (3340/VI)).
Analogicznie poseł Tomasz Karczmarek w trakcie swojej wizyty w dniu 7 września 2012 roku w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów bezskutecznie próbował uzyskać- na podstawie art. 19 ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora - jawną informację, kto w KPRM zapoznał się z notatką Szefa ABW z 24 maja 2012 roku do Prezesa Rady Ministrów ws. afery Amber Gold wysłaną do premiera w trybie art. 18 ust. 1 ustawy o ABW oraz AW. Informacji mu nie udzielono, ani w dniu wizyty, ani po zapytaniu pisemnym (odpowiedzi odmownej udzielił Tomasz Arabski).
9) W jaki sposób weryfikowana jest prawdziwość, poprawność i zasadność przekazywanych Prezesowi Rady Ministrów (oraz Ministrowi ON w przypadku SKW i SWW) informacji statystycznych i sprawozdawczych służb specjalnych?
Z artykułu opublikowanego na stronie http://www.goldenline.pl/forum/3092218/chore-skw wynika, że co roku powielana jest zasadnicza treść tych sprawozdań bez ich dostosowania do rzeczywistej sytuacji oraz wyzwań stojących przed służbami specjalnymi (vide interpelacja Tomasza Kaczmarka nr 12384 z 30-11-2011 w sprawie ujawnionych w Internecie nieprawidłowości w funkcjonowaniu podległej Prezesowi Rady Ministrów oraz Ministrowi ON Służby Kontrwywiadu Wojskowego).
10) W jaki sposób wygląda nadzór i kontrola działań Szefów SKW i SWW przez Ministra Obrony Narodowej? Z odpowiedzi na interpelację posła Tomasza Kaczmarka wynika, że nie istnieje ona w ogóle (vide interpelacje nr 7744 z 02-08-2012 w sprawie działań kontrolnych podjętych przez MON po informacjach o nieprawidłowościach w SKW; nr 7745 z 02-08-2012 w sprawie działań kontrolnych podjętych przez MSW po informacjach o nieprawidłowościach w SKW; nr 10067z 08-10-2012 w sprawie braku nadzoru i kontroli przez odpowiedzialnych ministrów nad Służbą Kontrwywiadu Wojskowego). Analiza dziesiątek odpowiedzi na interpelacje posłów Tomasza Kaczmarka i Marka Opioły dotyczących nieprawidłowości w wojskowych służbach specjalnych pokazuje ogrom problemu, u podstaw którego leży brak prawnych narzędzi i merytorycznego przygotowania do faktycznej kontroli służb przez resort obrony narodowej.
11) W jaki sposób koordynujący służby Jacek Cichocki ustalił, iż „służby nie inwigilowały posłów opozycji” (odnosząc się do operacyjnego rozpracowania posłów PiS przez SKW) i przekazał tę informację jako wiarygodną na posiedzeniu kontrolującej działanie szefów służb sejmowej Komisji ds. Służb Specjalnych w dniu 10 października 2012 roku (posiedzenie nr 36)?
Skoro w odpowiedziach na interpelacje Jacek Cichocki twierdzi, iż nie ma on żadnych faktycznych uprawnień kontrolnych wobec szefa SKW, to skąd czerpał wiedzę to tak kategorycznego stwierdzenia (vide interpelacje nr 19 z 08-11-2011 w sprawie sprawowania przez prezesa Rady Ministrów ustawowego nadzoru nad ABW, AW, SKW, SWW oraz CBA; nr 7744 z 02-08-2012 w sprawie działań kontrolnych podjętych przez MON po informacjach o nieprawidłowościach w SKW; nr 7745 z 02-08-2012 w sprawie działań kontrolnych podjętych przez MSW po informacjach o nieprawidłowościach w SKW; nr 10067 z 08-10-2012 w sprawie braku nadzoru i kontroli przez odpowiedzialnych ministrów nad Służbą Kontrwywiadu Wojskowego). Czy fizycznie zapoznawał się materiałami procedury / procedur prowadzonych przez SKW wobec posłów opozycji, czy też tak ważne oświadczenie złożył na podstawie ustnego zapewnienia szefa SKW? Czy Jacek Cichocki kontaktował się w tej sprawie z Prokuratorem Generalnym, który akceptował wydawanie zezwoleń na założenie podsłuchów posłom PiS, a jeśli tak, to na jakiej podstawie prawnej i jakie informacje uzyskał?
Podkreślić przy tym należy, że posłowie PiS Marek Opioła i Tomasz Karczmarek (oraz jeden z jego społecznych asystentów) mają w prokuratorskim śledztwie prowadzonym w przedmiotowej sprawie status pokrzywdzonych i biorą udział w czynnościach procesowych takich jak przesłuchiwanie świadków (sygnatura sprawy w Wojskowej Prokuraturze Okręgowej w Warszawie Po Śl. 45/12).
12) W jaki sposób odbywa się weryfikacja przez Prezesa Rady Ministrów oraz Ministra Obrony Narodowej (w zakresie dotyczącym SKW i SWW) prawdziwości odpowiedzi udzielanych na interpelacje poselskie? Czy organy te przekazują posłom nie zweryfikowaną wiedzę opartą wyłącznie na oświadczeniu urzędnika, którego błędy, czy zaniedbania wytknięto w danej interpelacji? Oba w/w organy nadzorujące i kontrolujące pracę służb specjalnych w odpowiedziach na interpelacje poselskie oświadczyły, że nie mają takich uprawnień (vide interpelacje nr 7744 z 02-08-2012 w sprawie działań kontrolnych podjętych przez MON po informacjach o nieprawidłowościach w SKW; nr 7745 z 02-08-2012 w sprawie działań kontrolnych podjętych przez MSW po informacjach o nieprawidłowościach w SKW; nr 10067 z 08-10-2012 w sprawie braku nadzoru i kontroli przez odpowiedzialnych ministrów nad Służbą Kontrwywiadu Wojskowego). Z powyższego wynika zatem, że merytoryczna kontrola działania służb przez organy nadrzędne faktycznie nie istnieje, bowiem szefowie służb mogą w sposób całkowicie dowolny kreować rzeczywistość, jednocześnie zasłaniając się klauzulami tajności rzekomo istniejących materiałów źródłowych i mając tym samym pewność, że nikt nie zażąda wglądu w nie.
13) Czy istniała faktyczna podstawa do odmowy udzielenia odpowiedzi na interpelacje nr: 3, 6, 12, 13, 14, 145, 741, 1140, 1776, 8110 (VII kadencja Sejmu) sformułowane przez posła Marka Opiołę? Podmiot odpowiedzialny za udzielenie odpowiedzi powoływał się na „niejawny charakter informacji”. Konieczne jest sprawdzenie, czy zasadne było uniknięcie sformułowania odpowiedzi umotywowane w powyższy sposób, co można sprawdzić ustalając, czy każdorazowo w sprawie poruszonej w interpelacji wydana została opinia prawna, podpisana przez odpowiednio przygotowanego pracownika ABW, w której dokonano analizy treści zapytania i jednoznacznie stwierdzono, że udzielenie odpowiedzi nie może mieć miejsca w trybie jawnym. Należy także ustalić, dlaczego w związku z tym nie przekazano tych informacji w trybie niejawnym, tak jak miało to na przykład miejsce w przypadku odpowiedzi na interpelację Marka Opioły nr 23436 z 06-07-2011 w sprawie informacji o kłopotach z uzbrojeniem żołnierzy polskiego kontyngentu w Afganistanie. Czy interpretacja prawa wskazująca na to, iż art. 193 regulaminu Sejmu nie jest właściwy do uzyskiwania informacji niejawnych w ramach interpelacji poselskiej nie jest wybiegiem, który ma uniemożliwić dopełnienie uprawnień kontrolnych wobec działań służb specjalnych w Polsce?
14) Czy istniała faktyczna podstawa do odmowy udzielenia odpowiedzi na interpelacje nr: 9 ,11, 11243 (VII kadencja Sejmu) sformułowane przez posła Marka Opiołę? Autor odpowiedzi odsyła do organów Prokuratury, wskazując, że przedmiotowe informacje są w gestii tej instytucji. Konieczne jest sprawdzenie na jakiej podstawie wydawano taką opinię, m.in. poprzez stwierdzenie czy każdorazowo treść interpelacji była analizowana przez prawnika, który wydawał opinię o tej treści.
15) Niezbędne jest zbadanie procedury postępowania ABW w sprawie opisanej w interpelacji nr 741 (interpelacja w sprawie odwołania ze stanowiska doradcy szefa ABW, po zatrzymaniu w październiku A. M., do 2010 r. dyrektora Centrum Projektów Teleinformatycznych MSWiA, któremu prokuratura zarzuca korupcję przy przetargach na sprzęt i oprogramowanie instytucji podległych resortowi). Koniecznie należy dokonać przeglądu wszelkich dokumentów wytworzonych w związku z odwołaniem ze stanowiska doradcy szefa ABW w korelacji do udokumentowanych faktów dot. zatrzymania dyrektora Centrum Projektów Teleinformatycznych MSWiA.
16) Niezbędne jest zbadanie procedury postępowania ABW w sprawie opisanej w interpelacji nr 1775 (interpelacja w sprawie działań ABW związanych z domniemanym ujawnieniem informacji o klauzuli ˝ściśle tajne˝ pochodzących z raportu weryfikacyjnego WSI). Konieczne jest potwierdzenie dochowania przewidzianego w przepisach (także niejawnych) sposobu prowadzenia tej sprawy, interpretowania informacji, oceny zbieranych danych, wyciągania trafnych wniosków. W jaki sposób szef służby dopełnił staranności realizacji sprawy zgodnie ze standardami przewidzianymi w zasadach pracy operacyjnej? Czy sprawa była poddana audytowi dokonanemu przez odpowiednio przygotowanego i doświadczonego funkcjonariusza, który nie był bezpośrednio związany z jej prowadzeniem? Czy sprawę powierzono do prowadzenia jednostce organizacyjnej ABW, która zgodnie z przepisami wewnętrznymi jest przygotowana i przeznaczona do prowadzenia takich spraw?
17) Czy Prezes Rady Ministrów, bądź Minister Obrony Narodowej wydali zgodę na uruchomienie przez SKW bezpośredniej linii łączności z siedzibą FSB w Moskwie tj. służbą specjalną państwa wrogiego NATO oraz prowadzącego najdalej idącą infiltrację Rzeczypospolitej Polskiej? Czy w ogóle wiedzieli o tym przedsięwzięciu? Jak wygląda nadzór nad wykorzystywaniem tego łącza? Czy decyzja o uruchomieniu połączenia była konsultowana z NATO?
18) Kto i na jakiej podstawie formułuje odpowiedzi na pytania kierowane przez posłów do Prezesa Rady Ministrów, a dotyczących działania służb specjalnych? W związku z ogólnikową treścią odpowiedzi na interpelacje nr: 4, 5, 6, 12, 13, 14, 140, 141, 143, 144, 145, 146, 1140, 1223, 1661, 1773, 1774, 5510, 6339, 8106, 8119, 11243 (VII kadencja Sejmu), istnieje podejrzenie co do solidności działania urzędników podległych Premierowi w zakresie przygotowania odpowiedzi. Konieczne jest zbadanie trybu sporządzania odpowiedzi, na ile podmiot odpowiadający dopełnił obowiązków uzyskania solidnych i wyczerpujących informacji w przedmiotowych sprawach, np. poprzez zobowiązanie podległych służb, czy osób do rzetelnego zbadania sprawy, przejrzenia dokumentacji (zapoznania się z nią), przeprowadzenia rozmów z osobami, które posiadają informacje niezbędne do rzetelnego poinformowania posła na Sejm RP.
19) Czy Prezes Rady Ministrów domagał się od ABW rzetelności działania w sprawie zawiadomienia złożonego przez oficera b. WSI Leszka Tobiasza w sprawie możliwości popełnienia przestępstwa oraz czynności zleconych w ramach śledztwa PR-IV-X-Ds. 26/07 prowadzone pod nadzorem prokuratury krajowej, w którą zamieszany był m.in. Bronisław Komorowski? W jaki sposób premier zapewnił sobie, iż działania ABW będą najwyższej jakości? Czy osobiście rozmawiał z szefem ABW, czy domagał się okresowych informacji na temat postępów w sprawie, czy zarządził audyt sprawy po jej zakończeniu?
20) Czy Prezes Rady Ministrów, bądź Minister Obrony Narodowej (wobec SKW) wydali zgodę na to, aby wykonywanie czynności operacyjno-rozpoznawczych przez ABW i SKW było zlecane prywatnym podmiotom, głównie agencjom detektywistycznym? Czy organy te wydały zgodę na przekazanie prywatnym podmiotom sprzętu podsłuchowego, w tym niezwykle drogich przenośnych nadajników BTS? Czy powyższa praktyka była konsultowana z Prokuratorem Generalnym?
21) W jaki sposób Prezes Rady Ministrów faktyczny kontroluje zasadność wniosków służb specjalnych o wyrażenie zgody na werbowanie redaktorów naczelnych, dziennikarzy lub osób prowadzących działalność wydawniczą? Czy wnioski kierowane do Prezesa Rady Ministrów w trybie określonym w art. 37 ust. 2 ustawy o ABW oraz AW, art. 41 ust. 3 ustawy o SKW oraz SWW, art. 26 ust. 2 ustawy o CBA są opatrzone odpowiednimi dokumentami potwierdzającymi zasadność takiego werbunku? Czy Prezes Rady Ministrów zapoznaje się z teczką personalną danego kandydata do werbunku? Czy podpisuje wnioski osobiście, czy też także to uprawnienie scedował na któregoś z podlegających mu urzędników?
Mając powyższe na względzie, uwzględnienie powyższych zagadnień w toku prowadzonej przez NIK kontroli jest w pełni uzasadnione. Wnoszę o ich uwzględnienie oraz o przekazanie mi wyników przedmiotowej kontroli.
Z poważaniem,
Tomasz Kaczmarek Poseł na Sejm RP
znp
————————————————————————————————
Bogata oferta tanich książek, audiobooków oraz unikatowych gadżetów portalu wPolityce.pl!
Publikacja dostępna na stronie: https://wpolityce.pl/polityka/210927-kto-odpowiada-za-sluzby-21-waznych-pytan-przed-raportem-nik
