„Język i demokracja”, pod takim tytułem odbyła się w Poznaniu 20 lutego debata zorganizowana pod auspicjami Rady Języka Polskiego. Udział w niej wzięli: Prof. Jerzy Bralczyk, prof. Przemysław Czapliński, dr Katarzyna Kłosińska, ks. prof. Wiesław Przyczyna, prof. Andrzej Blikle oraz Jacek Żakowski. Dyskusja wielowątkowa, z licznymi dygresjami, w sumie dość chaotyczna i dość ogólnikowa trwała dwie godziny. Wiele było utyskiwań i ubolewania nad wulgaryzacją potocznego języka i brutalizacją języka polityki oraz apeli o zachowanie piękna i bogactwa polszczyzny. Sporo było także pojednawczych, szlachetnych, nawoływań o szczerość w rozmowach i nawoływań o prowadzenia dyskusji bez wzajemnego niszczenia się. W tym ogólnym słusznym tonie wyraźnie zaznaczyło się parę wątków. Prezydent Poznania, Jacek Jaśkowiak (szczególnie uhonorowany przez otwierającego obrady prof. Andrzeja Markowskiego) w przemówieniu wstępnym przypomniał śp. Pawła Adamowicza jako ofiarę mowy nienawiści. J. Bralczyk rozpoczynając dyskusję zacytował fragment przemówienia Antoniego Macierewicza na pogrzebie Jana Olszewskiego o mowie nienawiści niszczącej narodową wspólnotę i konieczności przeciwstawiania jej prawdy. Mowę nienawiści zdefiniowano wstępnie jako wszelkie formy wypowiedzi wykluczających/dyskryminujących ze względu na płeć, narodowość, orientację seksualną itp. W konkluzji stwierdzono, że tolerancja jako antidotum na mowę nienawiści jest niewystarczająca, gdyż bycie tylko tolerowanym powoduje dyskomfort psychiczny. Konieczna jest zatem życzliwość i akceptacja. Nie znaleziono jednak odpowiedzi na pytanie, jakimi środkami wywoływać ową akceptację.

A. Blikle przedstawił krótki poradnik strategii negocjacji/dialogu – konieczność słuchania, stawiania pytań, rozumienia, umiejętnego wyrażania emocji bez obrażania drugiej strony. Ksiądz W. Przyczyna mówił o języku opisującym procesy demokratyzacji Kościoła – dzielenie się władzą i odpowiedzialnością, zwiększanie się roli świeckich. Za słowa-klucze uznał: decentralizację, synodalność i kolegialność. J. Żakowski dowartościowywał przede wszystkim zasadę szczerości rozumianej jako swobodna ekspresja politycznych emocji, tak jakby polityka była dziedziną pozbawioną racjonalności i miała sprowadzać się jedynie do zarządzania emocjami. P. Czapliński apelował o wysoką kulturę językową, wskazując na jej rolę w rozwoju osobowości. K. Kłosińska wskazywała na równoprawność różnego określania rzeczywistości, uchylając kryterium empirycznej weryfikowalności.

Dobór prelegentów wyznaczył optykę dyskursu. Reprezentowali oni w miarę pełne spektrum opozycyjnej strony sceny politycznej, czego nawet nie ukrywali, drugiego bieguna wojny ideologiczno-politycznej oczywiście zabrakło. Nie poruszano roli języka jako narzędzia uprawiania polityki w różnych polskich partiach politycznych. Wszystkie przykłady mowy nienawiści dotyczyły oczywiście prawicy.

Dopuszczono możliwość różnego opisywania rzeczywistości, ale zupełnie uchylono kryterium prawdy, zdając się akceptować postmodernistyczną zasadę, iż każdy ma swoją prawdę. Postulatem emocjonalnego języka publicystyki politycznej zaprzeczono polityce jako dziedzinie wymagającej racjonalnie argumentowanych poglądów, spychając ją w jakąś „demokrację”. Podobnie w wezwaniach do szczerości rozumianej jako autentyczność zaangażowania się w przekaz, nie liczono się z faktem, iż nie jest ona równoznaczna z samodzielnością, oryginalnością i obiektywizmem i może być tyleż całkowicie szczera, co całkowicie wtórna i zależna. W wypowiedziach zdarzały się charakterystyczne przeinaczenia, np. terminy „lewacy”, „postępacy” uznano za wyłącznie pejoratywne epitety. Tymczasem mogą to być epitety, lecz także są to pojęcia opisujące rzeczywistość (oznaczają kulturowych neomarksistów lansujących utopię równościowego społeczeństwa bez podziałów płci, narodowości itp.). W tej dyspucie zabrakło przede wszystkim pytań podstawowych, na przykład o to, w jakiej mierze w ustroju demokratycznym język zapewnia osobistą wolność i osobową podmiotowość (wyrazem tej podmiotowości są choćby oceny moralne) albo – czy sądy moralne mogą być mową nienawiści. Nie podniesiono także problemów politycznego wymiaru języka we współczesnych liberalnych demokracjach krajów zachodnich, zdając się ignorować istniejącą tam ideologiczną cenzurę języka informacji, w efekcie niszczącą i język, i demokrację.

Debaty tego typu są potrzebne. Świadczyła o tym frekwencja. W sali Wielkiej Zamku, (mieszczącej kilkaset osób), zabrakło miejsc siedzących, a spory tłum stał pod ścianami. Zdecydowanie przeważała młodzież. Nikogo kto jest szczerym demokratą nie trzeba przekonywać, że na takich spotkaniach, powinny obowiązywać rzeczywiście demokratyczne zasady doboru prelegentów, co owocowałoby sporem, dysputą, walką na argumenty. Nic takiego nie miało miejsca. Prelegentów łączyła cudowna zgodność. Raczej mieliśmy do czynienia z jednostronną ideologizacją. Tymczasem przysłuchujący się dyskusji, przeważnie młodzi ludzie byli przekonani, że to co słyszą, to głęboka refleksja nad istotą dyskursu demokratycznego, gdy tymczasem nie była ona tym, za co się podaje. Można, trzeba żywić nadzieje, że co inteligentniejsi słuchacze uznali tę zgodność poglądów prelegentów za wysoce podejrzaną, bo demokracja to nic innego, jak ucywilizowany konflikt społeczny. Zasadniczo język demokratyczny jest funkcją stanu równowagi, kiedyś silnych partii klasowych a teraz grup interesów i tego, co zostało z tych partii. Każde inne ujęcie tego zagadnienia jest ideologicznym bajdurzeniem i do tego sprowadziło się spotkanie w Poznaniu pod patetycznym tytułem “Język i demokracja”.