Artykuł ukazał się w tygodniku „Sieci” (16/2018).
Ofensywa zaczęła się 16 kwietnia. Był to rok 1919 i trwała wojna polsko-bolszewicka. Na Wilno uderzyły dwie grupy – kawalerią dowodził Władysław Belina-Prażmowski, twórca pierwszych ułańskich oddziałów w Legionach, piechotą zaś Edward Rydz-Śmigły. 19 kwietnia polskie miasto zostało przejęte przez naszych rodaków. Wojsku pomagały grupy Wileniaków, w tym tzw. kaziuki ze stowarzyszenia św. Kazimierza, patrona Litwy. Trzy dni później Józef Piłsudski wydał odezwę. Odwoływał się w niej do dawnych idei Rzeczypospolitej Obojga Narodów, według których wolność i możność samostanowienia narodów była spoiwem polskiego państwa. Za tę odezwę zaatakowała go endecja. Tymczasem krakowski „Czas” pisał:
Po 120 latach przerwy powraca Wilno znowu do łączności z Koroną – a wraz z nim, miejmy nadzieję, cała Litwa. […] Wprawdzie bowiem na drodze ku odzyskaniu dawnej historycznej granicy na wschodzie jest zajęcie Wilna dopiero pierwszym krokiem, ale mamy wszyscy świadomość, że poprzestać na nim nie można.
Dla samego Marszałka Wilno, z powodów oczywistych, było miastem szczególnie bliskim. Tu od zawsze było jego serce (i tu później spoczęło w mogile obok swej matki).
Te kwietniowe dni w Wilnie roku 1919 miały szczególny wymiar. Była defilada i były specjalne uroczystości pod Ostrą Bramą, wzruszające sceny, które tak opisał Tadeusz Święcicki:
Wielki szloch tego tłumu, klęczącego na ulicy. Spojrzałem na Komendanta. Stał twarzą zwrócony do obrazu, oparty na szabli, nasrożony i… spod nasrożonych brwi ciężka łza spływała mu na wąsy. Śmigły za nim miał jakiś nerwowy tick na twarzy. Twarz drgała i też łzy ciekły mu po twarzy. A Belina beczał po prostu jak smarkacz….
Łzy Polaków pod Ostrą Bramą, przed obrazem Matki Bożej, a szczególnie łzy twardych, zahartowanych w bojach żołnierzy – Beliny, Śmigłego i samego Piłsudskiego – to najpiękniejszy pomnik miłości Polaków do Wilna, jaki kiedykolwiek ktokolwiek mógł postawić. Nie da się ich zetrzeć ani zniszczyć. Chociaż ich nie widać, uwierzcie mi – są tam do dzisiaj.
Publikacja dostępna na stronie: https://wpolityce.pl/historia/391252-wilenska-lza