List otwarty językoznawcy przeciwko pomysłom Ruchu Autonomii Śląska

fot. wPolityce.pl
fot. wPolityce.pl

Od ośmiu już lat grupa Ślązaków czyni starania, by gwary śląskie uznać za język regionalny, a dziewięć miesięcy temu odbyło się w Sejmie pierwsze czytanie projektu ustawy, która miałaby włączyć Ślązaków do mniejszości etnicznych. Obydwa projekty kłócą się z podstawami naukowymi. Nie są też zgodne z poczuciem narodowym większości mieszkańców Śląska.

Ślązacy są grupą regionalną (etnograficzną), podobnie jak inne tego typu grupy (np. górale, Księżacy, Kurpiowie, Borowiacy i inni). Oczywiście, Ślązacy mają specyficzne dla siebie cechy, wyróżniające ich jako społeczność, ale nie jest to zespół wyróżników, które w istotny sposób wyodrębniałyby ich wśród pozostałych etnicznych mieszkańców Polski.

Wspólnymi cechami są pochodzenie i mowa - w wariancie ogólnonarodowym oraz terytorialnym (gwary) zachodniosłowiańskie, lechickie, polskie, a także tradycja i kultura, wreszcie przeszłość. Taka klasyfikacja jest przyjęta w liczącej się naukowo literaturze. Zwolennicy odrębności, a właściwie secesjoniści, podważają cechy łączące, próbując udowodnić, że każdy z wymienionych czynników jest dla Ślązaków inny. Uważają więc, że śląszczyzna nie jest odmianą języka polskiego, lecz bliższa jest językowi czeskiemu, morawskiemu, również słowackiemu. Ostatnio zaś dowiedzieliśmy się z uzasadnienia projektu odrębnej etniczności, że mowa śląska zbliża się bardziej do języków łużyckich niż do współczesnej polszczyzny (!). Pojawiła się też teza, że śląszczyzna pochodzi bezpośrednio z języka prasłowiańskiego. Te absurdalne określenia zawarte są w każdym uzasadnieniu do projektów składanych w Sejmie. Znalazły się już wcześniej we wniosku o zarejestrowanie nowego śląskiego języka w Ameryce (w roku 2007). Upowszechniane są też w licznych publikacjach, w Internecie, a także w krótkich filmach dydaktycznych, przygotowanych w czasie pierwszej koalicji PO-RAŚ w województwie śląskim. Pojawiają się kolejne „rewelacje”- a to, że Ślązacy byli ochrzczeni wiek wcześniej  od Polaków, a to, że pochodzą od Celtów… Te wszystkie opinie nie znajdują potwierdzenia ani historycznego, ani archeologicznego.

Należy podkreślić, że uzasadnienia trzech wniosków o uznanie śląskiego języka regionalnego (z 2007, 2010, 2012 roku) zawierają kuriozalne argumenty, łatwe do obalenia przez rzetelnych opiniodawców. Ale nie wszystkie ekspertyzy odsłaniały dezinformujące treści. Opinie socjologów bazowały nie na wynikach badań historycznych, etnograficznych, językoznawczych, nie na badaniach w terenie, ale na analizach deklaracji narodowościowych i oświadczeniach, jakiego języka używają respondenci w kontaktach rodzinnych. Deklaracje przy okazji kolejnych spisów ludności są labilne i często podlegają manipulacji. Tak też było po znanej wypowiedzi jednego z polityków, zmanipulowanej przez media. W obronie rzekomo obrażonych Ślązaków pojawiły się deklaracje narodowości śląskiej, składane przez wielu nie-Ślązaków. Tych okoliczności nie uwzględniają już opinie socjologów, ale przeciwnie, upominają się oni o rozmowy bilateralne z władzami czeskimi, gdyż na terenie Czech istnieje podobno język śląski! Takie stwierdzenia obrażają Ślązaków z Zaolzia, którzy od lat walczą o zachowanie polskich szkół podstawowych, średnich, a także przedszkoli. Swoista interpretacja faktów historycznych, przedstawiana przez secesjonistów, jest wynikiem działania tzw. liderów etniczności, dobrze opisanych w literaturze. Ich zadanie polega na tym, by utwierdzić w przekonaniu członków mniejszości narodowych, że są krzywdzeni przez większość. Nagina się fakty, dokonuje przewartościowań poprzez zaprzeczenie prawdziwości wydarzeń historycznych. Okazuje się, że fenomenalne zrywy narodowe – powstania śląskie były „bratobójczymi” walkami (!), ponieważ Ślązacy byli obecni po obydwu stronach konfliktu… Tymczasem Ślązak walczył ze Ślązakiem podczas II wojny światowej na wszystkich frontach, kiedy to wcieleni przymusowo do wermachtu musieli występować przeciwko żołnierzom ze Śląska w polskich mundurach armii na Zachodzie, ale też na froncie wschodnim.

Obserwujemy tworzenie swoistej mapy zbiorowej niepamięci. Przynależy tutaj wykreowany obraz znienawidzonej Polski krzywdzicielki. Obwinianej niemal o wszystko, przede wszystkim zaś o tzw. tragedię śląską : sytuację po 1945 r., kiedy kilkadziesiąt tysięcy Ślązaków przetrzymywano w obozach pracy (koncentracyjnych) . Wielu z nich wywieziono do przymusowej, niewolniczej pracy w ZSRR. Był to celowy zamysł i realizacja Sowietów, do którego dołączyli komuniści, rządzący wówczas w PRL. Takie fragmentaryczne pojmowanie faktów historycznych bez szerokiego tła rodzi konflikty. Nie bierze się pod uwagę wywózek żołnierzy AK (od 1944 r.), także ofiar tzw. obławy augustowskiej, represji w stosunku do żołnierzy wyklętych. To wszystko jest wspólną traumą mieszkańców Polski w obecnych pojałtańskich granicach.

Niegodziwością jest zapominanie o tych Ślązakach, którzy od początku września 1939 do końca wojny ginęli z rąk okupantów niemieckich (egzekucje w Katowicach i innych miastach Śląska nie tylko przez rozstrzelanie, powieszenie, ale też gilotynowanie, a nawet ścięcie toporem braci J.L.Ciahotnych z Zaolzia, uczestników polskiego podziemia). Przemilcza się i nie włącza do tragedii śląskiej więźniów zamęczonych w obozach koncentracyjnych. Spośród samych duchownych, którzy tam zginęli, mamy jednego Ślązaka błogosławionego, a proces beatyfikacyjny drugiego trwa. Zapomina się o tragicznych losach kilkuset śląskich policjantów (z których wielu było wcześniej powstańcami). Po ewakuacji na początku wojny na wschód zostali wywiezieni przez Sowietów najpierw do Ostaszkowa, później zaś rozstrzelani w Twerze. Są i śląskie ofiary mordów UPA (ks. L. Wrodarczyk z Radzionkowa). Wszystkie te fakty tworzą śląską tragedię! Dlaczego w sytuacji skomplikowanych losów Śląska nie powołano do tej pory opinii rzetelnych historyków, etnografów i folklorystów? Pierwsza ekspertyza prawna pojawiła się dopiero 8 grudnia 2014 r.! W listopadzie (17. i 21 XI) tego samego roku umieszczono w materiałach sejmowych dwa odmienne warianty kolejnej opinii socjologicznej (wcześniejszy zawiera fragmenty, których nie można zaakceptować). Ekspertyz jest już kilkanaście – cztery z 2011 r., dodatkowo opinia Rady Języka Polskiego z tego samego roku, sześć z 2012, dwie z 2014 (przypomnieć jeszcze trzeba, że wnioskodawcy projektu ustawy z 2007 dołączyli sześć zebranych przez siebie opinii, autora jednej z nich poszukano nawet w Asturii…).

Dlaczego od 2007 r. nie wzmocniono przez odpowiednie ustawy wykonawcze ochrony wszystkich polskich gwar (ten zapis jest przecież w Ustawie o języku polskim z 1999 r.). Taką uchwałę przyjął jednogłośnie Sejmik Samorządowy Województwa Śląskiego w maju 2014 r. Taką inicjatywę przejawia Senat: odbyły się już trzy konferencje na ten temat. Sejm jednak nie poświęca wnikliwej uwagi sprawom ochrony niematerialnego dziedzictwa narodowego, a przecież tak należy traktować sprawy kultury ludowej, folkloru, obyczajów, gwar. Skupia się raczej na roszczeniach grupy zwolenników odrębności śląskiej - językowej i etnicznej. Dodajmy, że uczelnie, kształcące nauczycieli, wycofały się z prowadzenia zajęć z dialektologii i do tej pory jej nie przywróciły. Tak więc popularna literatura, związana ze śląskimi gwarami, której coraz więcej jest na rynku, zawiera niejednokrotnie błędne interpretacje, ponieważ nie jest recenzowana przez przygotowanych do tego specjalistów. Jak to się stało, że w dokumentacji złożonej do polskiego Sejmu powoływano się na hitlerowskie statystyki? I tylko dwóch posłów zwróciło uwagę na ten haniebny fakt. Jeden z nich ponadto pokazał, że podczas pierwszego czytania projektu ustawy reprezentant grupy inicjatywnej w dniu 9 października ubiegłego roku wygłosił być może interesujący wykład na temat etniczności, nie przedstawił natomiast podstawowych argumentów, zawartych w Uzasadnieniu wniosku zwolenników mniejszości etnicznej (co było jego obowiązkiem). Dlaczego posłowie nie zaprotestowali przeciwko takiemu zabiegowi? Dlaczego nie byli przygotowani merytorycznie do debaty? To są zbyt poważne sprawy, by można było ulegać urokowi tekstu, chwaląc jego autora, specjalistę od retoryki. Dlaczego nie mówi się mocnym głosem w Sejmie o skonfliktowaniu licznych mieszkańców Śląska w wymienionych kwestiach? Większość Ślązaków nie jest zainteresowana dyskusją o odrębnym języku i etniczności, ale tym, jak zdewastowano Śląsk oraz - jak powstrzymać upadek najbogatszego i najgęściej zaludnionego regionu w Polsce. Rodowici Ślązacy dobrze wiedzą, że językiem homilii, modlitw, pieśni w kościele katolickim i protestanckim była przez wieki ogólna polszczyzna. Obecnie wielu z nich pyta z niepokojem – „to terazki kozania bydom w kojściele po ślunsku? Przeca my zawdy rzykali po polsku”. Stąd też każdy wierzący znał, przynajmniej biernie, ten wariant języka narodowego. A w seminariach duchownych i nauczycielskich uczono przyszłych księży i pedagogów - polszczyzny, po to, by potem sami uczyli religii po polsku oraz by potrafili przekazywać po polsku listy pasterskie, które aż do 1939 r. były przygotowywane w dwóch wersjach – niemieckiej i polskiej Wszyscy w Polsce znają strajk dzieci we Wrześni. Niewielu jednak słyszało o protestach śląskich dzieci wtedy, gdy próbowano wprowadzić naukę religii po niemiecku. Było tak nie tylko w Zabrzu i Rudzie, ale i w innych miejscowościach Śląska. Jeszcze w 1906 roku w kilkunastu powiatach Śląska statystyki niemieckie wyliczyły od 80–95% uczniów posługujących się językiem polskim (bo tak ówczesne władze kwalifikowały miejscowe gwary). Te dane współgrają z wynikami Plebiscytu, w czasie którego ponad 40% mieszkańców Śląska głosowało za przynależnością do Państwa Polskiego. Znajdują one ponadto potwierdzenie podczas II wojny światowej w liście narodowościowej tzw. DVL (na terenach wcielonych do Rzeszy). Otóż trzecią i czwartą grupę tworzyło ok. 77 % Ślązaków, uznawanych przez Niemców za „spolonizowanych”. Drugim dowodem są częste ucieczki śląskich żołnierzy z wermachtu, głównie na froncie zachodnim (to oni głównie tworzyli 40 % grupę Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie). Zdarzały się też ucieczki w ZSRR. Te dane powinni posłowie znać, zanim dadzą wiarę argumentom wnioskujących o śląski język regionalny i odrębną od polskiej etniczność.

Polacy powinni też wiedzieć, jakie incydenty występują obecnie na Śląsku. Chodzi o zdarzające się fakty zdejmowania polskich flag, w Strzelcach (wówczas, gdy Polska weszła do Unii Europejskiej), a nawet przez kilkanaście dni w Katowicach (w roku 2010 ), w Chorzowie zaś, w ratuszu usunięto w 2012 r. polskie godła. Są wreszcie incydenty o charakterze faszystowskim: zdjęcie dzieci hajlujących pod swastyką (umieszczone w Internecie przez kandydata na radnego), także nawoływanie do palenia płyt Stanisława Sojki, ponieważ jako rodowity Ślązak nie spełnia oczekiwań RAŚ (taką inicjatywę przejawił kandydat na senatora). Należy podkreślić nienawistną Polsce wymowę licznych publikacji, drukowanych przez dwa śląskie wydawnictwa: Ślůnsko Nacyjno Łoficyno z Zabrza oraz Instytut Ślůnskij Godki z siedzibą w Lędzinach, a także artykułów w Jaskółce Śląskiej (organ RAŚ), w Ślůnskim Cajtungu i w Ślůnskij Nacyi (czasopismo Związku Ludności Narodowości Śląskiej). Tych zdarzeń nie należy ani lekceważyć, ani pomijać.

Wpisują się one w rejestr faktów dokonanych, udowadniających antypolskie nastroje na Śląsku. Ich analiza pokazuje, jak systematycznie, krok po kroku separatyści opanowują „różne przyczółki”, powoli zbliżając się do dat wyznaczanych przez Jerzego Gorzelika na autonomię Śląska, a przez Andrzeja Rocznioka – na wolny Śląsk. Jeszcze kilkanaście lat temu nie byłoby możliwe drukowanie książek „historycznych” typu „Historia narodu śląskiego” (bo publikacja byłaby recenzowana przez specjalistów), nie przyszłoby nikomu do głowy nazywanie repolonizacji nazewnictwa na Śląsku, dokonanego przez najwybitniejszych znawców onomastyki i geografii, „rzezią na nazwach” . Nie przytaczam tu szkalujących Polskę tekstów autorstwa młodych, zdolnych pisarzy, działaczy społecznych oraz dziennikarzy ze Śląska. Nie dziwi już fakt celowego przemilczania udziału Ślązaków a to w powstaniach (m.in. listopadowym, styczniowym), a to w walkach na Wołyniu i Karpatach Wschodnich kilkusetosobowej grupy cieszyńskich legionistów (choć wybito specjalny medal upamiętniający bohaterów). Nie pamięta się o uczestnikach ruchu oporu. Faktów tych zwolennicy „prawdy o Śląsku” nie upowszechniają, ponieważ burzy ona obraz Śląska odległego od związków z polską przeszłością, kulturą, tradycją.

Oczywiście, Ślązacy nie tworzą monolitu tożsamościowego. Dzielą się od lat generalnie na trzy grupy – propolskich, proniemieckich i uznających tylko śląską tożsamość. W tej ostatniej - wielu jest lojalnych obywateli kraju, w którym żyją. Uważam, że nie można ”pochylać się” nad staraniami, a właściwie żądaniami pewnej grupy, domagającej się szczególnych praw dla siebie. Stanowi ona tylko część spośród rodowitych mieszkańców tej ziemi, nieukrywającą swych politycznych czy politykierskich celów.

Z przykrością trzeba stwierdzić, że działania zwolenników śląskiego separatyzmu to między innymi wynik zaniechania przez polskie władze prowadzenia polityki historycznej. Przytoczone fakty dowodzą, że tzw. liderzy etniczności są bezkarni i nie spotykają się z dezaprobatą ze strony znacznej części elit naukowych i kulturalnych. Warto w tym kontekście przekazać ostatnie informacje ze Śląska – członkowie RAŚ będą kandydowali w najbliższych wyborach z list mniejszości niemieckiej…

Na zakończenie chcę podkreślić, że uznanie zarówno regionalnego języka śląskiego, jak i nowej, osobnej etniczności Ślązaków oznaczałoby lekceważenie naukowych i tradycyjnych podstaw wyodrębniania regionalnych odmian polszczyzny oraz kwalifikacji mniejszości narodowych i etnicznych. Oznaczałoby także nierespektowanie wyników kilkuwiekowych opisów dialektologiczno-etnograficznych. Oznaczałoby wreszcie zignorowanie woli większości Ślązaków, którzy nadal czują się Polakami, zwłaszcza Ślązaków cieszyńskich. Proponowana zmiana w obecnej rzeczywistości politycznej oraz sytuacji relatywizmu moralnego może otworzyć furtkę dla rozmaitych nacjonalizmów, podsycanych przez antypolskie ośrodki. To ostatecznie mogłoby wpłynąć na destabilizację Państwa Polskiego.

Bożena Cząstka-Szymon, dr

autorka opinii o projekcie ustawy o języku regionalnym…

w 2012 roku

List został wysłany do wszystkich parlamentarzystów i opublikowany w sierpniowym numerze Śląskiego Kuriera Wnet – do nabycia w kioskach.

Dotychczasowy system zamieszczania komentarzy na portalu został wyłączony.

Przeczytaj więcej

Dziękujemy za wszystkie dotychczasowe komentarze i dyskusje.

Zapraszamy do komentowania artykułów w mediach społecznościowych.