Dziwy, dziwy w naszej stolicy! Idą Niemcy rozbrojeni w czerwonych przepaskach - idą żołnierze w niemieckich mundurach z polskim orłem na czapce: to wyswobodzeni Polacy z Księstwa Poznańskiego

- pisała Maria Lubomirska dnia 11 listopada 1918, która na własne oczy obserwowała odbudowanie polskiej niepodległości.

Polska Deklaracja Niepodległości ukazała się 7 października 1918 roku. Została wydrukowana w „Monitorze Polskim” z inicjatywy księcia Zdzisława Lubomirskiego. Zaś 11 listopada został ustanowiony Świętem Niepodległości dopiero na mocy konstytucji kwietniowej z 1937 roku.

„Monitor Polski” był i do dziś jest oficjalnym organem, w którym legalne władze Polski drukują akty prawne. Przez publikację odezwy Rady Regencyjnej do Narodu Polskiego „mocy urzędowej” nabrały polskie marzenia dotyczące wyzwolenia spod władzy zaborców. Powołując się na 14 punktów Wilsona, regenci pisali:

W stosunku do Polski zasady te prowadzą do utworzenia niepodległego państwa, obejmującego wszystkie ziemie polskie, z dostępem do morza, z polityczną i gospodarczą niezawisłością, jako też terytorjalną nienaruszalnością, co przez traktaty międzynarodowe zagwarantowanem będzie.

Tekst powyższy należy do najważniejszych i jednocześnie najmniej znanych polskich aktów prawnych. Został opublikowany przez legalny organ władzy, jakim była Rada Regencyjna. Była ona uznawana nie tylko przez polską ludność, ale również przez zaborców. Powołana została na mocy Aktu 5 listopada 1916 roku. W jej skład weszli książę Zdzisław Lubomirski, arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski oraz ziemianin Józef Ostrowski.

Zdzisław Lubomirski odegrał tu największą rolę. Wywodził się z bardzo zasłużonej rodziny, która pielęgnowała wiele kontaktów zagranicznych. Jego ojciec – Jan Tadeusz wsławił się między innymi odratowaniem przed rozbiórką Kolumny Zygmunta, założeniem Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności i udziałem w powstaniu styczniowym, za co został zesłany na Syberię.

Książę Zdzisław Lubomirski przed I wojną światową zajmował się głównie działalnością dobroczynną i ekonomiczną. Na najwyższych szczeblach władzy znalazł się z początkiem 1918 roku. Był członkiem, a potem prezesem Centralnego Komitetu Obywatelskiego. Organizował prace interwencyjne, utajniał listy bezrobotnych mieszkańców Warszawy, dzięki czemu tysiące ludzi uniknęło zesłania na roboty do Niemiec podczas I wojny światowej, tworzył polski samorząd terytorialny i szkolnictwo. Wreszcie został prezydentem stolicy. Ukoronowaniem jego kariery było członkostwo w Radzie Regencyjnej.

Intronizacja, czyli objęcie władzy przez Radę Regencyjną nastąpiło 27 października 1917 roku na Zamku Królewskim w Warszawie. Uroczystość przerodziła się w ogromną manifestację patriotyczną. Rada skupiła w swoim ręku pełnię władzy nad strukturami tworzonego państwa, szybko wydała również rozkazy rozbrajania żołnierzy władz okupacyjnych. Dbano również o wizerunek na arenie międzynarodowej, który był potrzebny do przyszłego uznania odrodzonego państwa. Rada stworzyła sieć polskich placówek dyplomatycznych na całym świecie. Jednak już rok później zapadła decyzja o przekazaniu władzy Józefowi Piłsudskiemu. Silnej i popularniej osobie, która była w stanie połączyć większość politycznych przeciwników na terenie kraju.

10 listopada 1918 roku książę Zdzisław Lubomirski wyjechał na dworzec po Józefa Piłsudskiego wracającego z więzienia w Magdeburgu. Książę przez długie miesiące zabiegał o uwolnienie Marszałka. Panowie udali się na herbatę do pałacu Lubomirskich na Frascati. Podczas tego spotkania zapadły najważniejsze decyzje, które odegrały kluczową rolę w polskiej historii. Następnego dnia, 11 listopada Józef Piłsudski przejął władzę wojskową od Rady Regencyjnej. Był to wspólny sukces regentów oraz przyszłego marszałka, którzy działali szybko, sprawnie i dokonali zmiany na szczycie władzy odradzającego się państwa w sposób pokojowy. Książę Zdzisław Lubomirski, jako polityk niezwykle przewidujący, postulował takie przekształcenia już w 1916 roku. W tym czasie Piłsudski proponował późniejszemu regentowi wspólne objęcie władzy w państwie polskim. Żona księcia Zdzisława Lubomirskiego, Maria, dnia 11 listopada 1918 roku, zanotowała w pamiętniku:

Dzień dzisiejszy należy do historycznych, do niezapomnianych, do weselszych, do tryumfalnych! Jesteśmy wolni! Jesteśmy panami u siebie. Stało się i to w tak nieoczekiwanych warunkach.

 

ODNOŚNIKI i FOTOGRAFIE:

Fotokopia polskiej deklaracji niepodległości: http://buwcd.buw.uw.edu.pl/e_zbiory/ckcp/monitor_pl/1918-10/10-168/imagepages/image1.htm.

Wywiad z księciem Zdzisławem Lubomirskim, jaki ukazał się w „Buncie Młodych”: http://dzieje.pl/node/84.

Artykuł o intronizacji Rady Regencyjnej:
http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=106726&from=publication.

Pamiętnik żony księcia Zdzisława Lubomirskiego: „Pamiętnik księżnej Marii Zdzisławowej Lubomirskiej 1914 – 1918”, Poznań 1997.

Książka o Radzie Regencyjnej: Z. Winniki, „Rada Regencyjna Królestwa Polskiego i jej organy (1917 – 1918)” Wrocław 1991.