Nie 700 mln zł, ale maksymalnie ok. 416 mln zł budżet państwa wydaje rocznie na zatrudnienie duchownych jako kapelanów różnych formacji mundurowych oraz jako nauczycieli religii.

Dzisiejsza „Gazeta Wyborcza” w tytułowym artykule „Droga sutanna” i reportażu „Boskie etaty” przeszacowała o niemal 300 mln zł. koszt finansowania zatrudnienia duchownych, kwestionując zarazem sens ich pracy wśród żołnierzy, w więzieniach, szpitalach oraz szkołach.

Ordynariaty wojskowe i kapelani służb mundurowych

Ordynariat Polowy Wojska Polskiego - analogicznie jak ordynariaty w innych krajach – finansowany jest z budżetu Ministerstwa Obrony Narodowej. Wynika to z prawa do poszanowania wolności religijnej osób, których praktyki religijne ze względu na rodzaj służby podlegają znacznemu ograniczeniu. Wydatki związane z utrzymaniem kapelanów wojskowych, eksploatacją obiektów sakralnych, inwestycjami budowlanymi i remontowymi regulowane są odrębnymi przepisami finansowymi zawartymi w corocznie wydawanej decyzji budżetowej MON.

Resort przeznaczył w 2011 r. na funkcjonowanie Ordynariatu Polowego WP 20 mln 530 tys. zł (0,1% budżetu MON), w tym na wynagrodzenia dla kapelanów 10 mln 303 tys. zł, a dla pracowników cywilnych 538 tys. zł – wynika z danych przesłanych KAI przez resort. W Ordynariacie zatrudnionych jest 151 kapelanów oraz 117 pracowników cywilnych. Reszta środków idzie na utrzymanie kościołów i budynków parafii wojskowych, remonty czy zakup paramentów liturgicznych.

Na Ewangelickie Duszpasterstwo Wojskowe przeznaczono 1 mln 655 tys.zł (0,006% budżetu MON), w tym na wynagrodzenia dla kapelanów – 910 tys. zł, a dla pracowników cywilnych – 147 tys. zł.

Na Prawosławny Ordynariat WP przeznaczono 2 mln 682 tys. zł (0,009% budżetu MON), w tym na pensje kapelanów – 1 mln 571 tys. zł, a pensje pracowników cywilnych – 449 tys. zł.

Miesięczna wysokość uposażenia każdego kapelana będącego żołnierzem zawodowym jest pochodną przysługującego mu uposażenia zasadniczego i posiadanego przez niego stażu służby wojskowej, od którego zależy wysokość dodatku za długoletnią służbę w wojsku” – poinformowała Beata Kozerawska z Departamentu Prasowo-nformacyjnego MON i podała miesięczne stawki (brutto) uposażeń zasadniczych na stanowiskach służbowych:

Biskup polowy WP w stopniu generała dywizji - 10 750 zł;

Wikariusz generalny (zastępca biskupa polowego) w stopniu pułkownika 7 850 zł

Wikariusze biskupi (w stopniu pułkownika) 7 300 zł

Dziekani (pułkownicy) 6 350 zł

Proboszczowie parafii wojskowych (podpułkownicy) 5 250 zł

Administratorzy parafii (majorzy) 4 600 zł

Starsi wikariusze 4 030 zł

Wikariusze 3 850 zł

Młodsi wikariusze 3 800 zł

Pracownicy cywilni (średnio) - 2 700 zł

Analogiczne wynagrodzenia obowiązują w Prawosławnym Ordynariacie WP oraz w Ewangelickim Duszpasterstwie Wojskowym.

Policja

W Policji zatrudnionych jest obecnie 16 kapelanów, większość na części etatu (ćwierć, pół lub trzy czwarte). Ich wynagrodzenie jest zależne m.in. od stanowiska i wymiaru czasu pracy. Średnio jest to ok. 2300 zł brutto. W przypadku zatrudnienia na część etatu wynagrodzenie jest odpowiednio mniejsze. Kapelani wspierani są w pracy przez 60 wolontariuszy

— poinformowała podinsp. Grażyna Puchalska z biura prasowego Komendy Głównej Policji.

BOR

W Biurze Ochrony Rządu służbę pełni dwóch kapelanów wyznania rzymskokatolickiego, w tym jeden pozostaje w dyspozycji Szefa BOR, której termin upływa 16 lipca 2012 r.

— poinformował Andrzej Gawryś, szef gabinetu szefa Biura Ochrony Rządu.

Ogólny miesięczny koszt uposażenia kapelanów BOR wynosi 12 484 zł. Pensja brutto kapelana pozostającego w dyspozycji wynosi 6051zł, a kapelana na stanowisku etatowym 6432 zł.

Służba Więzienna

Służba Więzienna na 86 etatach zatrudnia obecnie 184 kapelanów w aresztach śledczych i zakładach karnych. Na pełnym etacie zatrudnionych jest 28 kapelanów. Pozostali na częściach etatów. Według tabeli stanowisk, zaszeregowania i kwalifikacji zawodowych uposażenie kapelanów wynosi od 1370 do 2240 zł na jeden etat

— poinformowała mjr Barbara Prus z Zespołu Prasowego Centralnego Zarządu Służby Więziennej.

Aby wyliczyć dofinansowanie kapelanów, należy wziąć pod uwagę różnice w formie zatrudnienia i fakt, że nie wszyscy (choć znaczna większość) to kapelani rzymskokatoliccy. Ci na stałym etacie (28 ze 184) będą zarabiać raczej górną stawkę (2240 zł brutto), reszcie (156) należy wyliczyć średnią z w idełek 1370 – 2240 zł, czyli 1805 zł, a z tego jeszcze średnio pół etatu (jedni mają ćwierć, inni pół, inni trzy czwarte), a więc 900 zł. To daje w przybliżeniu 753 tys. zł na pensje „etatowców” i 1 mln 685 tys. zł na etaty cząstkowe. Łącznie pensje kapelanów więziennych kosztują państwo ok. 2 mln 438 tys. zł.

Straż Graniczna

W Straży Granicznej służy 20 kapelanów, w tym 13 katolickich, dwóch greckokatolickich, dwóch ewangelickich i trzech prawosławnych. Formą ich zatrudnienia jest etat

— poinformowała mjr Justyna Szmidt-Grzech, rzecznik prasowy Komendanta Głównego Straży Granicznej.

W 2011r. wszystkie koszty przeznaczone w SG na świadczenia i inne należności to 1 mln 890 tys. zł. Wydatki z tytułu zatrudnienia księży wynoszą 1 mln 374 tys. zł. Ich średnie miesięczne uposażenie to 5400 zł (brutto).

Straż Pożarna

Jak poinformował st. bryg. Stanisław Rybicki, zastępca biura kadr i organizacji Państwowej Straży Pożarnej, w PSP zatrudnionych jest 18 kapelanów, w tym 13 funkcjonariuszy, trzech pracowników cywilnych (z czego dwóch na pełnym etacie, a jeden na pół etatu) i dwóch kapelanów na umowę zlecenie. Średnie wynagrodzenie miesięczne kapelana PSP na etacie to ok. 3450 zł brutto.

Kapelani szpitalni

Jak poinformował Piotr Olechno, rzecznik prasowy Ministerstwa Zdrowia, z części centralnej budżetu państwa przeznaczonej na służbę zdrowia nie są przekazywane środki na finansowanie kapelanów udzielających posług duszpasterskich w szpitalach.

MZ nie posiada też danych o liczbie kapelanów zatrudnionych w placówkach ochrony zdrowia. Resort nie prowadzi monitoringu działalności Duszpasterstwa Służby Zdrowia oraz aktywności kapelanów reprezentujących poszczególne Kościoły i związki wyznaniowe.

Kapelani są zatrudniani na podstawie art. 31 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego oraz art. 17 Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską, według którego państwo zapewnia warunki do wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych osobom przebywającym w zakładach penitencjarnych, wychowawczych, resocjalizacyjnych oraz opieki zdrowotnej i społecznej. Kapelana mianuje biskup miejsca w zależności od potrzeb i możliwości duszpasterskich.

Ks. Stanisław Warzeszak, Krajowy Duszpasterz Służby Zdrowia, określa liczbę kapelanów szpitalnych i domów opieki społecznej na ok. 1,5 tys. Zarabiają oni średnio ok. 2000 zł na pełnym etacie. Większość z nich jest jednak na pół etatu lub mniej. Kapelan jest zatrudniany wyłącznie na podstawie umowy z dyrekcją szpitala.

Nie ma jednak obowiązku go zatrudniać. Coraz częściej dyrekcja, chcąc oszczędzić wydatki, proponuje kapelanowi bezpłatne i bezetatowe wizyty w szpitalu

— wyjaśnia ks. Warzeszak.

Ks. Jacek Bazarnik, który od prawie 20 lat pracuje w Centrum Zdrowia Dziecka w Międzylesiu, informuje, że choć jego etat opiewa na 42 godziny tygodniowo, to bardzo często przebywa na oddziałach po 10-12 godzin dziennie – za co dostaje niecałe 2 tys. zł. Część zarobionych pieniędzy przekazuje rodzicom, którzy przybywają z całej Polski by towarzyszyć chorym dzieciom, i muszą opłacić choćby najskromniejsze mieszkanie w obcym mieście.

Katecheci szkolni

Ministerstwo Edukacji Narodowej wyjaśnia, że zgodnie z art. 5 ust. 5 i art. 5a ustawy o systemie oświaty prowadzenie szkół i placówek oświatowych należy do zadań własnych gmin i powiatów (z wyłączeniem jednak np. szkół artystycznych czy rolniczych) i jako takie jest finansowane z budżetów odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego. Natomiast z budżetu państwa przekazywane są środki na podstawie przepisów art. 7 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego jako część oświatowa subwencji ogólnej.

Dlatego, jak wyjaśnia MEN, możliwe jest jedynie kalkulacyjne zestawienie kosztów. Koszty te wylicza się na podstawie danych zgromadzonych w tzw. systemie informacji oświatowej (SIO), uwzględniając średnie wynagrodzenie nauczyciela na poszczególnych stopniach awansu zawodowego, pochodne od wynagrodzeń, odpis na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych, wyodrębnione środki na doskonalenie zawodowe nauczyciela oraz skalkulowaną liczbę etatów katechetów. W okresie od 1 września 2009 r. do 31 sierpnia 2010 r. koszty te wyniosły łącznie 1 mld 132 mln zł. Tej sumy nie można jednak postrzegać jako dotacji na rzecz Kościoła katolickiego (czy innych związków wyznaniowych), lecz jako jeden z kosztów systemu edukacji, który – na zasadzie poszanowania prawa do wolności religijnej – gwarantuje tym, którzy sobie tego życzą, możliwość korzystania ze szkolnej katechizacji. Nauczanie religii w szkołach odbywa się bowiem „z woli” zainteresowanych obywateli (rodziców, opiekunów prawnych, pełnoletnich uczniów). W świetle badań CBOS z 2008 r. 65% obywateli opowiada się za obecnością lekcji religii w szkole, 16% deklaruje, że wolałoby zajęcia z etyki, a tylko 2% nie wybrałoby żadnego z tych przedmiotów.

MEN zastrzega, że zgodnie z przepisami ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania nie gromadzi danych o przynależności lub nie do stanu duchownego nauczycieli religii w systemie oświaty. Zgodnie z danymi zgromadzonymi w SIO na dzień 30 września 2009 r., wszystkich nauczycieli religii, bez względu na wyznanie, zatrudnionych było w szkołach i innych placówkach oświaty 31 598, w tym 16 945 kobiet. Katechizację w szkołach prowadzą 24 Kościoły i związki wyznaniowe zarejestrowane w RP. Czynią to na mocy art. 53 ust. 4 Konstytucji RP.

Natomiast według statystyk opracowanych na początku 2010 r. przez Komisję Episkopatu Polski ds. Wychowania Katolickiego w szkołach różnego typu uczy religii 33 492 katechetów. Największą grupę stanowią katecheci świeccy (18 348), księża diecezjalni to 11 382. Jako katechetki pracuje też 2610 zakonnic i 1152 zakonników.

Skąd różnice w danych ministerialnych i kościelnych? Komisja zbiera dane z wydziałów katechetycznych wszystkich kurii diecezjalnych. Te mają obowiązek podać liczbę katechetów we wszystkich typach szkół na ich terenie. „Jeśli katecheta uczy w zespole szkół, który obejmuje liceum, gimnazjum i zawodówkę, to jest liczony trzykrotnie” – wyjaśnia ks. prof. Piotr Tomasik, koordynator Biura Programowania Katechezy w Komisji Episkopatu ds. Wychowania. Ponadto jeden katecheta może pracować na terenie dwóch parafii i wtedy też jest liczony podwójnie. Nie bez znaczenia jest także fakt, że dane kościelne opracowywane są jedynie raz na pięć lat (ostatnie z okresu 2005-2010), podczas gdy ministerialne co roku. W najbliższym czasie ma się to zmienić – Komisja Wychowania będzie współpracować z Instytutem Statystyki Kościoła Katolickiego. Statystyki będą dokładniejsze i opracowywane co roku.

Po stronie ministerialnej podanie dokładnej liczby katechetów utrudnia fakt, że jedna osoba może uczyć religii (realizować co najmniej jedną godzinę przedmiotu tygodniowo) w dwóch szkołach. Resort liczy ją wówczas jako jednego człowieka, a nie jako dwa etaty (choćby cząstkowe). Jeśli więc MEN podaje liczbę 31 600 nauczycieli religii zatrudnionych na różnych umowach o pracę, to pełnych etatów będzie mniej, ok. 25-26 tys., ponieważ etaty cząstkowe są zliczane w etaty pełne. Ponadto dane liczbowe mogą się znacznie różnić z roku na rok. Wielu nauczycieli w danym roku może w ogóle nie prowadzić zajęć, choć pozostaje w sytuacji zatrudnienia. Przyczyną może być np. urlop macierzyński, wychowawczy czy zdrowotny lub płatny urlop szkoleniowy na cele naukowe.

Jeśli chodzi o zarobki, to aktualną wysokość minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli o różnym stopniu wykształcenia i awansu zawodowego reguluje znowelizowane rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 18 lipca 2011 r. Dla magistra z wykształceniem pedagogicznym – nauczyciela stażysty jest to 2182 zł, nauczyciela kontraktowego – 2246 zł, mianowanego – 2550 zł, a dla dyplomowanego – 2995 zł. Z kolei magister bez przygotowania pedagogicznego ma zarobki rzędu odpowiednio: 1920, 1967, 2222 lub 2608 zł. Trzeba jednak przyjąć, że duża część duchownych zatrudnionych w szkołach pracuje na niepełnym etacie.

Przyjmując, że z racji innych obowiązków księża pracują w szkołach na ogół na pół etatu, a siostry zakonne na całym, to osoby duchowne zajmują 8 tys. 876 etatów szkolnych. Pełen koszt utrzymania tych etatów wynosi ok. 350 mln. zł. rocznie. Podkreślenia wymaga fakt, iż fundusze te nie są źródłem żadnych przysporzeń związków wyznaniowych. Wynagrodzenia za pracę stanowią dochód nauczycieli religii, a nie związków wyznaniowych. W świetle przepisów prawa polskiego władze zwierzchnie związków wyznaniowych nie mogą mieć żadnych roszczeń finansowych w związku z pokrywaniem ze środków publicznych kosztów związanych z nauczaniem religii. Roszczeń takich nie mogą one wysuwać ani w stosunku do władz publicznych, ani też w stosunku do katechetów. Można oczywiście mówić, iż poprzez finansowanie nauczania religii ma miejsce pośrednie wspieranie związków wyznaniowych przez państwo. Dotyczy to sytuacji, gdy nauczycielami religii są duchowni.

Można założyć, iż wielu placówek duszpasterskich (parafii) związki wyznaniowe nie byłyby w stanie utrzymać, gdyby duchowni ci nie otrzymywali wynagrodzenia za prowadzone lekcje religii. Finansowanie nauczania religii nie stanowi jednak głównego efektu i pierwszego skutku zastosowania tych dotacji.

Finansowanie nauczania religii nie stanowi zatem naruszenia zasady bezstronności władz publicznych.

KAI/JKUB