W nocy z soboty na niedzielę minie 103. rocznica wybuchu II powstania śląskiego – pierwszego z trzech zrywów Ślązaków, który przyniósł zamierzone cele. Był demonstracją siły polskiej ludności i reakcją na niemiecki terror. Powstanie wybuchło w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r.

Jeden z czynów zbrojnych decydujących o potencjale terytorialnym i gospodarczym II Rzeczpospolitej

Trzy powstania śląskie z lat 1919-21 uważane są za jeden z najważniejszych czynów zbrojnych, które wpłynęły na potencjał terytorialny i gospodarczy odrodzonej Polski. Mimo że żadne z nich nie zakończyło się przesądzającym, zdecydowanym zwycięstwem ludności polskiej, to jednak jej postawa wpłynęła na decyzje państw alianckich dotyczące przyszłości Górnego Śląska.

Jak przypomina IPN, druga połowa XIX w. przyniosła na Górnym Śląsku, należącym wówczas do Prus, polskie odrodzenie narodowe, które objęło znaczną część mieszkańców tego obszaru, zwłaszcza robotników i chłopów. Przyczyniły się do tego liczne polskie organizacje o charakterze kulturalnym, sportowym, a czasem też politycznym. Wybuch I wojny światowej czasowo przygasił polskie nastroje na Górnym Śląsku; odrodziły się one jednak w 1918 r., gdy nadchodząca klęska Niemiec umożliwiła realizację polskich aspiracji narodowych.

Ważnym impulsem, który przyczynił się do reaktywacji zawieszonej po wybuchu wojny działalności polskich organizacji na Górnym Śląsku było przemówienie Wojciecha Korfantego w Reichstagu z 25 października 1918 r., w którym zażądał on przyłączenia Górnego Śląska do przyszłego odrodzonego państwa polskiego.

I powstanie śląskie

I powstanie śląskie było bezpośrednią i w dużej mierze spontaniczną reakcją na nasilający się terror niemiecki. Rozpoczęło się 17 sierpnia 1919 r. strajkiem generalnym; wybuchło spontanicznie, praktycznie bez przygotowania i po kilku dniach krwawych walk zostało stłumione przez niemieckie oddziały.

Przez kolejne miesiące na Górnym Śląsku stopniowo narastało napięcie. Wiosną 1920 r. uwaga polskiej opinii publicznej skupiała się jednak na wydarzeniach na Wschodzie i sukcesach w walce z bolszewikami. Wykorzystywali to Niemcy, którzy coraz częściej dopuszczali się prowokacji i ataków na polskie instytucje czy wiece.

II powstanie śląskie

II powstanie śląskie, w przeciwieństwie do pierwszego, było zrywem zorganizowanym - ogłosiły je Dowództwo Główne Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska oraz Polski Komisariat Plebiscytowy. Tłem tego zrywu były przygotowania do plebiscytu (odbył się w marcu 1921 r.), który miał przesądzić o przynależności państwowej Śląska. Powstanie wybuchło w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r. w wyniku prób zbrojnego opanowania terenu plebiscytowego przez bojówki niemieckie i napadów na polskie lokale.

Głównym celem drugiej walki zbrojnej Ślązaków było wyparcie niemieckiej Policji Bezpieczeństwa z obszaru plebiscytowego i zastąpienie jej strażą obywatelską, a następnie - nowo utworzoną policją plebiscytową. Powstańcy opanowali powiaty: katowicki i bytomski oraz większość tarnogórskiego, rybnickiego, zabrzańskiego i lublinieckiego. Akcja zakończyła się 25 sierpnia na rozkaz jej dowódców. W wyniku powstania niemiecką policję plebiscytową zastąpiono mieszaną - polsko-niemiecką. Powstańcy uzyskali też zapewnienie ukarania przywódców antypolskich ekscesów i usunięcie z obszaru objętego plebiscytem osób, które przybyły po 1 sierpnia 1919 r.

Plebiscyt i III powstanie śląskie

20 marca 1921 r. na Górnym Śląsku odbył się plebiscyt. Uczestniczyło w nim 96,5 proc. osób z obszaru plebiscytowego. Za przynależnością do Polski głosowała mniejszość - 40,3 proc. głosujących. W reakcji na niekorzystny dla Polski werdykt interpretującej wyniki Międzysojuszniczej Komisji Plebiscytowej (Polska miała otrzymać tylko powiaty pszczyński i rybnicki), wybuchło III powstanie śląskie - w nocy z 2 na 3 maja 1921 r. Najważniejsze walki III powstania toczyły się na Górze św. Anny. Powstańcy opanowali prawie cały obszar plebiscytowy. Starcia trwały dwa miesiące. Zawarte porozumienie przewidywało rozgraniczenie stron wzdłuż tzw. linii generała Le Ronda, która nieprzypadkowo niemal pokrywała się z „Linią Korfantego”.

W wyniku tego zrywu Rada Ambasadorów zdecydowała o korzystniejszym dla Polski podziale Śląska. Z obszaru plebiscytowego - czyli ponad 11 tys. km kw. - zamieszkanego przez ponad 2 mln ludzi, do Polski przyłączono 29 proc. terenu i 46 proc. ludności. W Polsce znalazły się m.in. Katowice, Świętochłowice, Królewska Huta (obecny Chorzów), Rybnik, Lubliniec, Tarnowskie Góry i Pszczyna. Podział był też korzystny dla Polski gospodarczo - na przyłączonym terenie znajdowały się 53 z 67 istniejących kopalni, 22 z 37 wielkich pieców oraz 9 z 14 stalowni.

CZYTAJ TAKŻE:

— 2 maja przypada 102. rocznica zwycięskiego III Powstania Śląskiego. Prof. Bębnik: To był rzeczywiście wielki polski sukces

— Premier złożył kwiaty pod pomnikiem Wojciecha Korfantego w 84. rocznicę jego śmierci. „To jedna z największych postaci w historii Polski i Śląska”

— Pierwszy Narodowy Dzień Powstań Śląskich. Wicepremier Gliński: To hołd Polski dla Śląska i pełne docenienie tego zrywu

PAP/rdm