110 lat temu, 15 lutego 1910 r. w Warszawie urodziła się polska działaczka społeczna i charytatywna, w czasie II wojny światowej szefowa Referatu Dziecięcego Rady Pomocy Żydom „Żegota” Irena Sendlerowa, która uratowała ok. 2,5 tys. dzieci z warszawskiego getta.

CZYTAJ TAKŻE: Gwiazda Hollywood zagra Irenę Sendlerową! Gal Gadot wyprodukuje z mężem film o polskiej bohaterce

Jak ktoś tonie, to trzeba mu podać rękę. I po prostu tę rękę starałam się podać nardowi żydowskiemu

— mówiła 95-letnia Sendlerowa w poświęconym jej filmie dokumentalnym „W imię ich matek - historia Ireny Sendlerowej” w reżyserii Mary Skinner.

„Tak mnie wychowano”

Po prostu jestem tak wychowana, że kto najbardziej potrzebuje temu trzeba pomóc. Jak Niemcy napadli na Polskę, to cała Polska tonęła w morzu krwi, ale najbardziej naród żydowski, a w tym narodzie dzieci

— powiedziała z kolei w wywiadzie dla „Wilnoteki”(portal internetowy opisujący życie polskiej społeczności na Litwie).

Jest jedno pewne, ten kto nie przeżył getta, nie widział getta, to nie może sobie wyobrazić co to było. Jaki ogrom pracy i nieszczęścia

— dodała.

Dzieciństwo i działalność w ”Żegocie”

Irena Stanisława Sendler, z domu Krzyżanowska, urodziła się w 1910 r. w Warszawie. Wczesne dzieciństwo spędziła w podwarszawskim Otwocku. Jej ojciec Stanisław Krzyżanowski był tam lekarzem i założycielem pierwszego sanatorium przeciwgruźliczego. Po śmierci ojca w lutym 1917 r. Irena z matką przeniosły się do Warszawy. W szkole średniej należała do harcerstwa. W latach 30. studiowała polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, robiąc dodatkowe kursy na wydziale pedagogiki. W czasie niesławnego getta ławkowego demonstracyjnie siadała po „niearyjskiej” stronie.

Nie wytrzymując kiedyś nerwowo napisu w indeksie – „Prawa strona aryjska” – przekreśliłam tę hańbiąca adnotację

— napisała Sendlerowa. Wówczas została zawieszona w czynnościach studenckich i tylko dzięki wstawiennictwu prof. Kotarbińskiego mogła kontynuować studia.

W 1931 r. rozpoczęła pracę w pomocy społecznej w Sekcji Pomocy Matce i Dziecku przy Obywatelskim Komitecie Pomocy Społecznej. W okresie okupacji pracowała w Wydziale Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego w Warszawie. W grudniu 1942 r. Rada Pomocy Żydom „Żegota” mianowała ją szefową Referatu Dziecięcego. Jako pracownica ośrodka pomocy społecznej miała przepustkę do getta. W stroju pielęgniarki, wraz ze swymi współpracownikami nosiła tam jedzenie, leki i pieniądze. Zorganizowała również akcję przemycania dzieci żydowskich z getta.

Za swoją działalność została aresztowana w 1943 r. przez Gestapo, była torturowana podczas przesłuchań. „Żegota” zdołała ją jednak uwolnić, przekupując Niemców. Do końca wojny ukrywała się pod fałszywym nazwiskiem. W konspiracji dalej zajmowała się ratowaniem żydowskich dzieci - wyprowadzane z getta były umieszczane w polskich rodzinach, sierocińcach i klasztorach w Warszawie, Turkowicach i Chotomowie. Przygotowywano im fałszywe dokumenty i wspomagano materialnie. Ich zaszyfrowane nazwiska Sendlerowa zapisywała na paskach bibułki, które wkładała do słoików i zakopywała. Podczas Powstania Warszawskiego była pielęgniarką.

Po zakończeniu wojny rozszyfrowany spis trafił do szefa Centralnego Komitetu Żydów w Polsce Adolfa Bermana. Prowadzony przez nią rejestr uratowanych dzieci pozwolił im - po zakończeniu wojny - poznać własną tożsamość i odnaleźć bliskich.

Dokładna liczba uratowanych przez nią dzieci do dzisiaj nie jest znana. Jak jednak przypomina Żydowski Instytut Historyczny z okazji rocznicy jej urodzin, liczba ok 2,5 tys. uratowanych dzieci pada w książce Teresy Prekerowej poświęconej działalności konspiracyjnej Żegoty, w oświadczeniu czterech najaktywniejszych opiekunek dzieci żydowskich, Ireny Sendlerowej, Wandy Drozdowskiej-Rogowiczowej, Izabeli Kuczkowskiej oraz Jadwigi Piotrowskiej z 1979 r. W dokumencie tym możemy przeczytać: „liczbę tę określamy (dziś, po prawie czterdziestu latach, trudno dokładnie ustalić) na ok. 2500 dzieci, którym Żegota w różnorodny sposób udzielała pomocy”.

Sendlerowa związana była z ruchem socjalistycznym i PPS. Po wojnie pracowała na rzecz dzieci, tworząc m.in. domy sierot. Powołała też Ośrodek Opieki nad Matką i Dzieckiem. Po połączeniu PPS i PPR, w latach 1948-68 należała do PZPR. Wystąpiła z partii po wydarzeniach Marca 1968 roku.

Sendlerowa była do 1959 r. żoną Stefana Zgrzembskiego (wł. Adama Celnikiera). Para poznała się w latach uniwersyteckich. Mieli troje dzieci - dwóch synów: Andrzeja i Adama oraz córkę Janinę. Andrzej zmarł niedługo po urodzeniu, a drugi syn Adam w 1999 roku. Janina Zgrzembska nadal żyje. Razem z Anną Mieszkowską napisała książkę zatytułowaną „Dzieci Ireny Sendlerowej”; bierze udział w uroczystościach upamiętniających matkę.

Sprawiedliwa Wśród Narodów Świata

W 1965 r. Irena Sendlerowa została uhonorowana przez izraelski instytut Yad Vashem medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. W 1991 r. otrzymała honorowe obywatelstwo Izraela. W 2003 r. została odznaczona Orderem Orła Białego. W 2007 r. otrzymała Order Uśmiechu. W 2006 r. prezydent Lech Kaczyński wystąpił z inicjatywą przyznania jej Pokojowej Nagrody Nobla. Zmarła 12 maja 2008 r. w Warszawie.

W 1999 r. amerykański nauczyciel Norman Conard z Uniontown w stanie Kansas zainspirował powstanie szkolnej sztuki teatralnej pt. „Życie w słoiku” („Life in a Jar”). Jej tytuł nawiązuje do sposobu, w jaki zachowały się informacje o pochodzeniu uratowanych dzieci - nazwiska rodziców i nowe, przybrane personalia Irena Sendlerowa zakopywała w słoiku, w ogrodzie. W 2009 r. powstał też film fabularny - „Dzieci Ireny Sendlerowej” („The Courageous Heart of Irena Sendler”) w reżyserii Johna Kenta Harrisona.

wkt/PAP