Blisko 300 opisów represji takich jak aresztowanie, uwięzienie w obozie lub kara śmierci zastosowanych wobec ponad 500 Polaków pomagających Żydom podczas II wojny znalazło się w pierwszym tomie publikacji udostępnionej online w bibliotece cyfrowej IPN.

„Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej” dotyczy Polaków mieszkających na terenie Rzeczpospolitej w granicach sprzed 1 września 1939 r.

Za pomoc uznawane są tu „udokumentowane lub poświadczone zabronione przez prawo niemieckie świadome, czynne i pozytywne działania podjęte na rzecz wyodrębnionej prawem ludności żydowskiej”. Mogły nimi być m.in. ukrywanie, dostarczanie żywności lub pieniędzy, wyrabianie fałszywych dokumentów czy zorganizowanie ucieczki z getta.

Pod pojęciem represji rozumiane są „działania organów władzy wojskowej i cywilnej III Rzeszy, w tym sądów i prokuratury, organów policji i służb bezpieczeństwa przy współudziale partii nazistowskiej i jej organizacji afiliowanych i kolaboracyjnych wobec osób, które naruszyły uregulowane okupacyjnym prawem zasady kontaktowania się z ludnością żydowską”. Represje mogły mieć formę m.in. pozbawienia mienia, aresztowania, uwięzienia w obozie koncentracyjnym lub kary śmierci.

Publikacja jest efektem prac grupy badaczy podczas projektu Indeks Polaków zamordowanych i represjonowanych za pomoc Żydom w okresie II wojny światowej zainicjowanego w 2005 r. przez środowisko związane z krakowską Fundacją Instytut Studiów Strategicznych. Uzyskane dzięki kwerendzie dowody represji będących konsekwencją pomocy rejestrowane są w kwestionariuszach i jako pojedyncze rekordy umieszczane w komputerowej bazie danych. Połączenie, uporządkowanie i zweryfikowanie informacji z różnych rekordów dotyczących tego samego przypadku represji, wzbogaconych o nowe ustalenia, stało się podstawą not umieszczonych w publikacji.

Naszą ideą było uzupełnienie o nowe nazwiska i informacje wykazów represjonowanych przygotowanych w latach 70. i 80. przez ówczesną Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce

— powiedział PAP redaktor naukowy publikacji Grzegorz Berendt z gdańskiego IPN.

Jak zaznaczył, prace nad materiałami do publikacji prowadzono w wytypowanych zasobach, gdzie „można było oczekiwać poszukiwanych informacji”. Była to głównie dokumentacja sądowa i policyjna wytworzona przez władze okupacyjne, żandarmerię niemiecką, policję i służby bezpieczeństwa czy formacje policji kolaboracyjnych.

To także relacje z zasobów Yad Vashem i Żydowskiego Instytutu Historycznego oraz audiowizualna dokumentacja zgromadzona przez Shoah Fundation. Jak również literatura wspomnieniowa ocalonych z Zagłady czy dzienniki i pamiętniki pisane podczas wojny przez osoby, które nie przeżyły. Była też badana literatura wspomnieniowa polska, a także wydana w języku rosyjskim, ukraińskim i białoruskim, księgi pamięci dawnych gmin żydowskich na terenie II RP czy periodyki wydawane przez Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce.

Ocaleni i krewni zmarłych, w latach 60. przygotowali dla ich upamiętnienia publikacje, na które składały się teksty popularno-naukowe głównie wspomnieniowe. Musieliśmy sprawdzić czy występują tam odniesienia do relacji żydowsko-nieżydowskich oraz odwołania do faktów pomocy i represji. Kwerendy prowadzono na terenie Izraela, Niemiec, w Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie i zasobach Instytutu YIVO w Nowym Jorku, gdzie są także kopie dokumentów, których oryginały znajdują się w Moskwie, Kijowie czy Mińsku Białoruskim. Ponadto były kwerendy na terenie Ukrainy, Białorusi i Litwy

— opowiadał Berendt.

Dzięki pozyskanym informacjom przygotowano blisko 300 not poświęconych ponad 500 Polakom represjonowanym za pomoc Żydom podczas II wojny. Umieszczono ich w publikacji w kolejności alfabetycznej. W notach znalazły się dane osoby takie jak imię i nazwisko, data urodzenia, wyznanie czy zawód; przyczyny, okoliczności i rodzaje represji oraz wykaz źródeł i literatury stanowiącej podstawę wpisu. W sytuacji, gdy w pomoc zaangażowanych było kilka osób powstały tzw. noty zbiorcze zawierające dane poszczególnych osób ze wspólnym opisem działań na rzecz Żydów i poniesionych z tego powodu represji.

ZOBACZ REJESTR

mly/PAP

---

Polecamy „wSklepiku.pl”:„Sprawiedliwi. Jak Polacy ratowali Żydów przed Zagładą” autorstwa Grzegorza Górnego.

Książka o bohaterskich Polakach, którzy podczas okupacji hitlerowskiej z narażeniem życia ratowali Żydów.

Dzieło bogato ilustrowane, oparte na materiałach archiwalnych.