Relacje 25 Sybiraków mieszkających w Kanadzie, a także cyfrowe kopie archiwalnych dokumentów oraz zdjęć m.in.  z wodowania w Holandii okrętu podwodnego „ORP Sęp” uzyskali pracownicy działającego w Krakowie Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń podczas pobytu w Montrealu.

Efekty trzytygodniowej misji naukowej, która odbyła się na przełomie maja i czerwca, zaprezentowano dziennikarzom.

Zebraliśmy 25 wielogodzinnych wywiadów filmowych. Nagrywaliśmy je w domach rozmówców, w ośrodku dla kombatantów oraz w instytutach dobroczynności czyli w hospicjach, gdzie trafili niektórzy z tych ludzi z niezwykłą przeszłością. Mieliśmy też dostęp do przechowywanych z pieczołowitością w domowych archiwach dokumentów i zdjęć

— mówił dr Hubert Chudzio z Uniwersytetu Pedagogicznego, który kierował misją w Montrealu.

Bardzo pomógł nam pan Edward Krajewski, który przeszedł przez Syberię, Afrykę i trafił do Montrealu. Osiedliło się tam wielu Polaków, którzy po II wojnie światowej nie chcieli wracać do Polski

— dodał.

Uczestnicy misji wykonali kopie kilkudziesięciu fotografii z wodowania w Holandii okrętu podwodnego „ORP Sęp”, które zachowały się w archiwum rodzinnym ambasadora RP Wacława Babińskiego w Hadze. Jego żona była matką chrzestną tej jednostki. Badacze mają też kopie 20-tomowego pamiętnika i dziennika Babińskiego, w którym są zapiski m.in. z czasu konferencji pokojowej w Wersalu po I wojnie światowej oraz z okresu sprawowanie przez niego funkcji ambasadora RP w Jugosławii, a potem w Holandii.

Ze zbiorów Stanisława Boczkowskiego, pilota dywizjonu 300, pochodzą kopie fotografii wykonane w Polsce 1 września 1939 r. i zdjęć zrobionych jeszcze przed wojną w szkole lotniczej w Dęblinie. Bardzo ciekawa jest zawartość dwóch albumów fotograficznych: podarowanego naczelnemu wodzowi gen. Kazimierzowi Sosnkowskiemu przez polską młodzież szkolną w Palestynie 17 listopada 1943 r., który zawiera nieznane zdjęcia gen. Sikorskiego i gen. Andersa oraz album zdjęć ze Zlotu Harcerstwa Jamboree w 1937 r., gdzie polscy skauci byli wizytowani przez twórcę skautingu gen. Roberta Baden-Powella.

Wśród nagranych opowieści jest relacja krakowianki Joanny Korwin - Łopuszańskiej, którą Sowieci wywieźli z Kresów na Syberię. Po układzie Sikorski - Majski z 1941 r., zwolniona z zesłania, pracowała w polskich delegaturach wojskowych, później w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych w ZSSR. Następnie znalazła się w Iraku, a potem w Palestynie, gdzie z ramienia Rządu Polskiego w Londynie kierowała w Jerozolimie wydziałem odpowiedzialnym za zbieranie informacji o dzieciach, które przeżyły Sybir i znalazły się w polskich szkołach na Bliskim Wschodzie.

Jest też opowieść kapitana Zbigniewa Gutowskiego, pilota myśliwca zestrzelonego nad Francją, który potem trafił do Stalagu Luft 3 w Żaganiu i był wśród uczestników ucieczki osławionej potem przez hollywoodzką superprodukcję.

Są to ludzie niezwykli, z niezwykłą historią życia i doskonałą pamięcią. Mimo tego, że niektórzy mają ponad 90 lat doskonale pamiętają fakty z okresu wojny

— mówiła uczestniczka misji Anna Hejczyk.

Byli niezwykle zaskoczeni, że ich opowieści nas interesowały i że los jednostki jest ważny dla historii całego kraju

— dodała.

Wywiady z mieszkającymi w Kanadzie Sybirakami mają być spisane i w ciągu kilku lat wydane drukiem. Wcześniej ukażą się wywiady z Sybirakami zebrane w Wielkiej Brytanii — pierwszy powinien być gotowy jeszcze w tym roku.

Wyjazdowa misja Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń do Montrealu to projekt realizowany w ramach IV Kongresu Polskich Towarzystw Naukowych na Obczyźnie, który odbędzie się w Krakowie między 4 a 7 września z udziałem ok. 300 osób. Obrady będą poświęcone edukacji młodzieży polskiej na obczyźnie oraz losom Polaków zesłanych na Sybir w XIX i XX wieku.

Ten Kongres odkryje, co to znaczy Sybirak, jaki niezwykły patriotyzm kryje się za tym słowem i jak różne były losy tych ludzi

— mówił w środę prof. Zygmunt Kolenda z Komitetu Naukowego IV Kongresu Polskich Towarzystw Naukowych na Obczyźnie. Jak dodał dzięki wsparciu Kancelarii Prezydenta RP podczas Kongresu w formie cyfrowej po raz pierwszy opublikowana zostanie lista nazwisk rodzin wojskowych wywiezionych w czasie II wojny światowej na Syberię. Przewidziano także wystawę poświęconą Polakom - Sybirakom, którzy podczas II wojny światowej po układzie Sikorski - Majski trafili aż do Meksyku.

KL,PAP