Chcemy ocenić wrażliwość największych polskich miast na zmiany klimatu i wskazać adekwatne do potrzeb miasta działania adaptacyjne
— mówi w rozmowie z tygodnikiem wSieci Paweł Sałek, sekretarz stanu, pełnomocnik rządu ds. polityki klimatycznej.
Ministerstwo Środowiska zapowiada powstanie planów adaptacji do zmian klimatu. Co to będzie za dokument?
Paweł Sałek: Ten nowatorski projekt Ministerstwa Środowiska dotyczy opracowania planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców. I co ważne - nasza inicjatywa jest jedyną w takiej skali w Europie. Ministerstwo Środowiska objęło wsparciem samorząd lokalny i koordynuje działania zmierzające do dostosowania wielu miast do skutków zmian klimatu. Chcemy ocenić wrażliwość największych polskich miast na zmiany klimatu i wskazać adekwatne do potrzeb miasta działania adaptacyjne. Nasz projekt obejmie ochroną przed skutkami zmian klimatu około 30% ludności Polski w 44 miastach.
W jaki sposób będą budowane te plany?
Eksperci Konsorcjum, które wygrało przetarg będą gromadzić dane, na podstawie których przeprowadzą diagnozę podatności miasta na zmiany klimatu. W przygotowaniu Miejskich Planów Adaptacji (MPA) będą również uczestniczyć władze lokalne i mieszkańcy. To ważne, gdyż liczymy, że w przyszłości przełoży się to na aktywny udział społeczeństwa w procesie wdrażania planów. Chcemy w każdym mieście zidentyfikować cztery obszary lub sektory wrażliwe na skutki ekstremalnych zjawisk atmosferycznych a następnie przygotować pakiety działań technicznych, organizacyjnych i edukacyjnych, które pomogą w niwelowaniu owych zagrożeń. Nasze analizy pozwolą na rozstrzygnięcie, które działania adaptacyjne są najbardziej korzystne dla miasta, w szczególności dla poprawy jakości życia i bezpieczeństwa jego mieszkańców. Dzięki udziałowi w projekcie lokalne samorządy otrzymają dokument, w którym zidentyfikowane zostaną najpoważniejsze zagrożenia związane ze zmianami klimatu oraz wskazany zostanie pakiet sugerowanych działań, które zwiększą odporność miasta na zagrożenia związane ze zmianami klimatu.
Kto będzie brał udział w przygotowaniu MPA?
Jak już wspomniałem, funkcję koordynacyjną pełni Ministerstwo Środowiska. Projekt jest realizowany przez wiodące podmioty działające w sektorze ochrony środowiska. To konsorcjum w składzie: Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy (lider), Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych oraz firma konsultingowo-inżynierska ARCADIS.
Panie ministrze, dlaczego programem objęto tylko największe polskie miasta?
Dlatego, że to właśnie duże miasta i obszary metropolitalne, ze względu na koncentrację ludności, zabudowy i infrastruktury są najbardziej narażone na negatywne skutki ekstremalnych zjawisk klimatycznych, takich jak fale upałów, deszcze nawalne i związane z nimi podtopienia, a także powodzie. Ponadto, duże miasta to obszary szczególnie wrażliwe na m.in. niedobór wody, złą jakość powietrza, zakłócenia gospodarcze i brak stabilności społecznej. Zmiany klimatu mogą wpłynąć także na dynamikę rozwoju miast i ich kondycję ekonomiczną. Nasz projekt stanowi pierwszy krok na drodze do adaptacji terenów miejskich do zmian klimatu. Rozwiązania wypracowane w dużych miastach będą dobrym przykładem dla innych obszarów i będą stanowić punkt odniesienia dla dalszych prac w zakresie adaptacji do zmian klimatu w Polsce.
Jakich efektów oczekuje ministerstwo po zakończeniu realizacji tego projektu?
Obserwacje obecnych zmian klimatu oraz scenariusze klimatyczne dla Polski do 2030 r. wykazują, że w tym okresie największymi zagrożeniami dla społeczeństwa i gospodarki będą ekstremalne zjawiska pogodowe, będące pochodnymi globalnych zmian. Powodują one bowiem bardzo poważne straty. Według polskich danych za lata 2001-2011 ekstremalne zjawiska pogodowe spowodowały straty szacowane na ponad 56 mld zł, a są tylko koszty bezpośrednie. Oczekujemy więc, że plany adaptacji pozwolą niwelować te koszty, a w przypadku niektórych zagrożeń uniknąć ich. I jeśli nie podjęlibyśmy żądnych działań zapobiegawczych, które określą właśnie plany adaptacyjne, to do 2020 roku straty te mogą wynieść 86 mld zł, a w latach 2021-2030 już ponad 120 mld zł.
Samorządy i mieszkańcy miast po raz pierwszy będą mogli zapoznać się z uzasadnioną diagnozą sytuacji w mieście w zakresie skutków zmian klimatu. Dodatkową wartością będzie aktywizacja i zaangażowanie mieszkańców w opracowanie MPA, co powinno w przyszłości przełożyć się na aktywny udział społeczeństwa w procesie ich wdrażania i dalszego kształtowania polityki adaptacyjnej miasta.
Czy resort ma zdiagnozowane problemy miast związane ze zmianami klimatycznymi? Jakie są te najważniejsze?
Zagrożenie stanowią zjawiska i procesy wynikające ze zmian warunków termicznych na obszarach zurbanizowanych, występowania zjawisk ekstremalnych, w szczególności opadów (deszczy nawalnych) powodujących lokalne podtopienia i zaburzenia funkcjonowania infrastruktury oraz występowanie suszy i wynikających z niej deficytów wody. Zjawiska te mogą występować w miastach samodzielnie, lecz często obserwuje się ich silne powiązania, czego konsekwencją jest wzmacnianie zagrożeń i wynikających z nich negatywnych skutków. Do specyficznych zagrożeń miejskich należą również zaburzenia cyrkulacji powietrza wynikające ze struktury zabudowy miasta i związana z nimi kumulacja zanieczyszczeń powietrza charakterystycznych dla takich dziedzin działalności człowieka jak transport, mieszkalnictwo, usługi czy infrastruktura komunalna. Niebezpieczne są również porywiste wiatry i huragany, które mogą paraliżować transport miejski czy nawet niszczyć budynki i mienie mieszkańców.
Jednym z najważniejszych problemów dla miast jest zagospodarowanie wód opadowych. Z prognoz wynika, że nawalne deszcze mogą pojawiać się jeszcze częściej niż teraz i mogą być intensywniejsze. Dlatego dzięki MPA będą modernizowane systemy gospodarowania wodami opadowymi, proponowane będą efektywne zielone rozwiązania problemu powodzi w miastach. Na wyższym poziomie chcemy postawić też systemy informowania i ostrzegania przed zagrożeniami, co sprawi, że mieszkańcy poczują się bezpieczniej. Rozwój infrastruktury błękitno-zielonej, obniżenie ryzyka termicznego, poprawa warunków mieszkaniowych i inwestycyjnych za sprawą planów zagospodarowania przestrzennego – to wszystko wpłynie na komfort życia w mieście i ograniczenie ryzyka, które płynie ze skutków zmian klimatu.
Czy samorządy są świadome tych zagrożeń, jakie już działania podjęły, aby im przeciwdziałać?
Samorządy są świadome zagrożeń przede wszystkim dlatego, że konsekwencje zmian klimatu wiążą się z dodatkowymi kosztami dla budżetów miast. Powodzie, susze oraz wysokie temperatury zagrażają ludności miast i infrastrukturze tych obszarów, generując przy tym duże straty.
Poszczególne miasta podejmują działania w zakresie bezpiecznego zagospodarowania wód opadowych, zwiększania retencji wodnej, budowy systemów informowania i wczesnego ostrzegania, modernizacji zabezpieczeń przeciwpowodziowych itp. Coraz częściej w planach zagospodarowania miasta uwzględniane są elementy błękitno-zielonej infrastruktury.
Należy zwrócić uwagę, że w procesie przystosowania miast do zmieniającego się klimatu kluczową rolę odgrywa właściwe planowanie przestrzenne. Pozwala ono tak kształtować środowisko, w którym żyjemy i infrastrukturę, by chronić miasta i mieszkańców przed konsekwencjami zjawisk klimatycznych, takich jak na przykład gwałtowane opady, wzrost temperatury.. Dlatego plany adaptacji, które zostaną przygotowane w ramach naszego projektu, wskażą np. potrzeby rozwoju infrastruktury błękitno-zielonej.
MPA mają jednak jeszcze jedną ważną rolę do spełnienia.
Jaką?
Jako dokumenty planistyczne mogą wspomagać miasta w pozyskiwaniu środków krajowych i unijnych na różnego rodzaju inwestycje i inne przedsięwzięcia.
Z jakich krajowych i zagranicznych źródeł dofinansowanie mogą korzystać miasta?
Obecnie z POIiŚ 2014-2020 można uzyskać dofinansowanie przedsięwzięć dotyczących systemów gospodarowania wodami opadowymi na terenach miejskich. Na dofinansowanie tego typu projektów zarezerwowano 500 mln zł. Do składania wniosków uprawnione są: jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, działające w ich imieniu jednostki organizacyjne, podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego. Wspierane będą projekty z zakresu: budowy, rozbudowy lub remontu sieci kanalizacji deszczowej, zbiorników wód opadowych wraz z infrastrukturą towarzyszącą oraz likwidacji zasklepienia lub uszczelnienia gruntu. Dofinansowanie to dotyczy miast, które są partnerem projektu POIiŚ „Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tyś. mieszkańców oraz miast o gęstości zaludnienia powyżej 1200 mieszkańców na km2”, pod warunkiem, że brak jest możliwości dofinansowania tego typu inwestycji w ramach regionalnych programów operacyjnych. W tym przypadku możliwość dofinansowania realizacji projektów z zakresu zagospodarowania wód opadowych zapewniono w regionalnych programach operacyjnych województw dolnośląskiego, pomorskiego, lubuskiego, zachodniopomorskiego, łódzkiego, wielkopolskiego i małopolskiego.
Możliwość finansowania działań z zakresu adaptacji do zmian klimatu została zapewniona również dla innych działań niż w zakresie zagospodarowania wód opadowych. Są to m.in. działania przeciwpowodziowe, retencja wody, zabezpieczenie brzegów morskich przed erozją, zapobieganie skutkom zagrożeń, rozwój systemów wczesnego ostrzegania i prognozowania zagrożeń, wsparcie systemu ratowniczo-gaśniczego, wsparcie w zakresie adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu i wiele innych. Będą one finansowane w ramach działania 2.1. POIiŚ, na które zostało alokowane łącznie 700 milionów euro. Ponadto, działania adaptacyjne mogą być finansowane zarówno z zagranicznych, jak i krajowych źródeł, a także ze środków prywatnych. Dodatkowym krajowym źródłem finansowania jest Program Priorytetowy Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej „Przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska z likwidacją ich skutków”. Jego celem jest podniesienie poziomu ochrony przed skutkami zagrożeń naturalnych, zgodnie z kierunkami działań zapisanymi w „Strategicznym Planie Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030”.
MPA będą dopiero tworzone. Czy wcześniej już podobne plany były „testowane”?
Tak, w trakcje realizacji są projekty „AdaptCity” w Warszawie i „RadomKlima” w Radomiu (rozpoczęty przez Prezydenta Andrzeja Kosztowniaka), a ponadto projekt CLIMCITIES - „Adaptacja do zmian klimatu w małych i średnich miastach”. Ten ostatni jest on prowadzony przez Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy na mocy umowy zawartej z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Przedsięwzięcie zostanie sfinansowane w ramach Funduszu Współpracy Dwustronnej Norweskiego Mechanizmu Finansowego EOG. Projekt ten jest komplementarny do MPA. W jego ramach zostaną m.in. opracowane, dla wybranych pięciu miast, miejskie strategie adaptacji do zmian klimatu. Zostanie także przeprowadzona szeroka kampania informacyjno-promocyjna dla miast dotycząca planowania adaptacji do zmian klimatu.
Publikacja dostępna na stronie: https://wpolityce.pl/gospodarka/336918-zdazyc-przed-zmianami-klimatu-rozmowa-z-ministrem-pawlem-salkiem-wywiad