Czy zmiana płci wymaga nowych regulacji prawnych?

Z problematyką zmiany płci spotkałem się po raz pierwszy w 1988 r., gdy grupa kilku studentów zwróciła się do mnie z prośbą o udzielenie im, w tym zakresie, pomocy prawej. Wszyscy oni zmieniali chirurgicznie płeć i prawnie tożsamość. Specjalizowała się w tym wówczas Akademia Medyczna w Białymstoku. Było trudno, ale jakoś się udało. Nie było wówczas w Polsce, w tym zakresie, żadnych regulacji prawnych. Były tylko dwa orzeczenia Sądu Najwyższego. Udało się więc także dokonać zmian w aktach stanu cywilnego (zmiana płci, zmiana imienia, nazwiska). Trzeba było więc także przeprowadzić, na zasadzie art. 189 k.p.c., sprawy cywilne w Sądzie. Z tym były spore problemy, ale się także udało.

Minęło kilkanaście lat i jedna z moich seminarzystek poprosiła mnie, czy mogłaby pisać pod moim kierunkiem pracę magisterską o zmianie płci? Wyraziłem zgodę. Po obronie tej pracy magisterskiej osoba ta uczęszczała na seminarium doktoranckie i kontynuowała prace badawcze z zakresu tej problematyki. Opublikowała nawet dwa cenione w literaturze prawniczej artykuły.

Na początku obecnego wieku moja Katedra organizowała międzynarodową Konferencję z prawa o aktach stanu cywilnego. Zaproponowałem wygłoszenie referatu nt. procedury zmiany płci w prawie o aktach stanu cywilnego. Referat przygotowałem, ale go nie wygłosiłem. Temat był wówczas zbyt kontrowersyjny.

Minęło kolejnych kilka lat i problem zmiany płci dotyczący w zasadzie „transseksualistów” nie budzi już takich emocji i nie wywołuje tylu kontrowersji. Nie jest to  temat tabu.

Zmiana płci pociąga za sobą złożone skutki prawne, głównie w sferze prawa rodzinnego i prawa o aktach stanu cywilnego. Z tego co wiem monografii na ten temat w Polsce nie ma, a z problemem tym boryka się, co najmniej, kilkanaście tysięcy osób. Być może populacja jest większa, ponieważ nie wszyscy o tym mówią. Często wolą zachować anonimowość.

Zmiana płci była i jest w Polsce, zarówno dopuszczalna jak i legalna. Wymaga jednak kompleksowego uregulowania prawnego.

W Sejmie obecnej kadencji grupa Posłów Ruchu Palikota wniosła do Laski Marszałkowskiej projekt ustawy o uzgodnieniu płci (druk sejmowy nr 1469).

Projekt ustawy o uzgodnieniu płci przeciwstawia „płeć metrykalną” „tożsamości płciowej”, różniącą się od płci metrykalnej. Wprowadza zmiany w kodeksie karnym, prawie o aktach stanu cywilnego, ustawie o zmianie imienia i nazwiska. Tego typu postępowania sądowe nie toczyłyby się - jak obecnie - na podstawie art. 189 k.p.c., ale na podstawie przepisów tej ustawy (rozdział II art. 4 – 7). Prawomocne orzeczenie Sądu stanowiłoby podstawę wydania przez Kierownika USC nowego aktu urodzenia. Skutki prawne orzeczenia o uzgodnieniu płci określa rozdział III (art. 8 – 12). Są one istotne nie tylko na gruncie prawa rodzinnego, czy prawa o aktach stanu cywilnego. Wpływają one także na uprawnienia ze stosunków z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Mam jednak wątpliwości, czy potrzebna jest Preambuła oraz czy można przeciwstawiać „płeć metrykalną” „tożsamości płciowej”, jak wynika z przepisów projektu tej ustawy. Czy dolna granica wieku (13 lat) na wyrażanie zgody dla dokonywanych zabiegów chirurgicznych nie jest zbyt niska (osoby fizyczne pomiędzy13 a 18 rokiem życia posiadają ograniczoną zdolność prawną)? Chodzi bowiem o zabiegi chirurgiczne mające nieodwracalny charakter.

Projekt ten nawiązuje (w uzasadnieniu) do pojęcia płci społecznej, rozumianej jako kategoria społeczna. Nawiązuje on więc do koncepcji „Gender”. Nie dotyczy on także wyłącznie transseksualistów. Stanowisko Rady Europy, Rzecznika Praw Obywatelskich, Ministra Sprawiedliwości popiera takie regulacje prawne, ale wyłącznie w odniesieniu do transseksualistów.