Niniejszy tekst to krótki wypis z analizy wykonania budżetu państwa za 2012 r. przedstawionej przez NIK (druk sejmowy nr 1457). Wypisane dane stanowią argumenty na odrzucenie budżetu za 2012 rok. Niestety, argumenty tego rodzaju w debacie publicznej są słabo słyszalne. Może jednak kogoś z Was zainteresują? Zapraszam do lektury! Historia lubi się powtarzać jako farsa. Niestety.

VARIA

Wzrost PKB spadł dramatycznie: 4,5 % (2011), 1,9% (2012). Gospodarkę zduszono.

Stopa rejestrowanego bezrobocia od 5 lat rośnie: 9,5 % (2008), 11,9 % (2009), 12,4 % (2010), 12,5 % (2011), 13,4 % (2012), choć w latach 2003-2008 systematycznie ono spadało (str. 35). Niestety – hurtowe wypychanie Polaków za granicę nie pomaga już statystyce.

W 2012 r. nastąpił znaczny spadek zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce. Zmalały one z 13.646 mln euro w 2011 r. do 2.664 mln euro w 2012 r. (str. 34). Dane te oczywiście nie uwzględniają miliardów EURO i funtów zainwestowanych w Polsce przez naszych krewnych i przyjaciół pracujących za granicą…

 

PODATKI

Podwyżki podatków w 2012 r:

- wzrost akcyzy na papierosy o 4 % (p. 41)

- opodatkowanie akcyzą węgla i koksu (str. 14)

- podwyższenie składki rentowej w części stanowiącej obciążenie pracodawcy (str. 14) (rząd zakładał 7 miliardów nowych składek, zabił kosztami pracy 154 tysiące miejsc pracy!)

- ustanowienie podatku od kopalin (miedź, srebro) (p. 41) (prawie 2 miuliardy wyciągnięte z KGHM)

- rozwiązania uniemożliwiające korzystanie z tzw. lokat jednodniowych (p. 40)

- wzrost akcyzy na olej napędowy i biokomponenty – pod hasłem “wymóg UE” (p. 41), choć minimalne stawki akcyzy unijne już przekroczyliśmy!

- trzykrotne zwiększenie (z 7% do 23 %) stawki VAT na odzież i dodatki odzieżowe dla niemowląt oraz obuwie dla dzieci (str. 14) (160 milionów wpływów z kieszeni rodziców maluchów…)

Dochody podatkowe były o 16,5 mld zł (6,2%) niższe od prognozowanych (str. 14), przede wszystkim z uwagi na VAT – 12,2 mld zł mniej niż planowano (9,2%) (str. 15); przychody z tytułu VAT spadły: 107,9 mld zł (2010); 120,8 mld zł (2011); 120,0 mld zł (2012).

Spadł wskaźnik skuteczności egzekucji zobowiązań podatkowych: 28,1% (2011), 24,9% (2012) – co oznacza że już tylko co czwarta złotówka objęta tytułem wykonawczym jest wyegzekwowana (str. 15).

 

WYDATKI

Wydatki budżetu państwa 2011-2012 wzrosły o 5,1 % (str. 15)

Dane o dochodach i wydatkach publicznych w relacji do PKB wskazują, że nierównowaga finansowa państwa w 2012 r. została ograniczona wyłącznie dlatego, że wzrosły dochody, podczas gdy skala wydatków pozostała na tym samym poziomie co przed rokiem. W porównaniu z latami 2010–2011 dochody publiczne w relacji do PKB wyraźnie wzrosły, przekraczając po raz pierwszy od wielu lat poziom 40% PKB. Wydatki publiczne od czterech lat utrzymują się na wysokim poziomie, przekraczającym 43%. (str. 179)

Rośnie koszt obsługi długu publicznego: 36,0 mld zł (2011), 42,1 mld zł (2012); Rok 2012 był kolejnym rokiem, w którym wzrosły koszty obsługi długu. W 2012 r. koszty obsługi długu Skarbu Państwa w relacji do PKB wyniosły 2,64%. Relacja ta była wyższa od średniego poziomu z ostatnich pięciu lat, wynoszącego 2,35%. (str. 126)

Dług Skarbu Państwa na koniec 2012 r. wyniósł 793,9 mld zł i wzrósł w ciągu roku o 22,7 mld zł, tj. o 2,9%. (str. 20).

Deficyt budżetu państwa wyniósł 30,4 mld zł (planowano 35 mld) – dzięki “nieplanowanej dywidendzie z NBP” na ponad 7 miliardów zł.

W 2012 r. Polska objęta była procedurą nadmiernego deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych uruchomioną przez Radę Unii Europejskiej i w związku z tym zobowiązana była obniżyć deficyt do poziomu 3% PKB. Według danych GUS15 deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w relacji do PKB zmniejszył się z 5,0% w 2011 r. do 3,9% w 2012 r., ale był wyższy od zakładanych 2,9% PKB i nadal przekraczał dopuszczalny poziom. (…) Wobec nieosiągnięcia do końca 2012 r. wymaganej redukcji deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych, w 2013 r. Polska będzie w dalszym ciągu objęta procedurą nadmiernego deficytu. (str. 14)

 

KREATYWNA KSIĘGOWOŚĆ

W części opisowej „Sprawozdania Rady Ministrów z wykonania budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2012 r.” istotnie zawyżono dochody publiczne i zaniżono deficyt sektora finansów publicznych. Deficyt sektora finansów publicznych został zaniżony o 8,2 mld zł, tj. o 17,7%. Faktyczny deficyt sektora finansów publicznych w 2012 r. wynosił 46,3 mld zł, co odpowiada 2,9% PKB, a nie 2,4% jak wykazano w „Sprawozdaniu Rady Ministrów”. Nieprawidłowość ta powstała w wyniku zaliczenia do dochodów sektora finansów publicznych środków przekazanych z budżetu państwa do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu refundacji składki dla otwartych funduszy emerytalnych. Było to niezgodne z przepisem art. 7 ust. 2 ustawy o finansach publicznych, który nakazuje ustalenie dochodów i wydatków publicznych oraz nadwyżki lub deficytu sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu przepływów finansowych między jednostkami tego sektora. Różnica pomiędzy deficytem sektora instytucji rządowych i samorządowych, obliczonym według metodologii systemu rachunków narodowych ESA95 stosowanej w Unii Europejskiej, a deficytem sektora finansów publicznych, obliczonym według metodologii krajowej, wyniosła, zdaniem NIK, 16,4 mld zł, tj. 1,0% PKB. Różnica ta wynika przede wszystkim z szerszego zakresu podmiotowego sektora instytucji rządowych i samorządowych oraz innej metody ujmowania danych. W europejskim systemie rachunków narodowych dane są ujmowane według zasady memoriałowej, a w metodologii krajowej – według zasady kasowej. Istotne różnice w wielkości deficytu obliczonego według metody unijnej i krajowej są także skutkiem innego ujmowania: −− umorzeń podatków i składek na ubezpieczenia społeczne, −− wpłaty z zysku NBP, −− dokapitalizowania spółek, −− umorzenia i przejęcia długu, −− rozliczeń z Unią Europejską oraz transakcji SWAP. (str. 19)

Na inne niż finansowanie deficytu budżetowego potrzeby pożyczkowe złożyły się przede wszystkim udzielone przez Skarb Państwa pożyczki dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w kwocie 3,0 mld zł, a także środki przekazane do FUS w wysokości 4,7 mld zł na sfinansowanie ubytku składek przekazanych do OFE, nieznajdujące pokrycia we wpływach z prywatyzacji. W wyniku udzielenia FUS pożyczki na wypłatę świadczeń gwarantowanych przez państwo w maksymalnej wysokości określonej w art. 8 ustawy budżetowej na rok 2012, zobowiązania FUS wobec Skarbu Państwa na koniec 2012 r. wyniosły 18,9 mld zł. Był to kolejny rok z rzędu, gdy Skarb Państwa udzielił pożyczki Funduszowi Ubezpieczeń Społecznych. Stały przyrost tych zobowiązań wskazuje, że mają one charakter systemowego finansowania Funduszu, podobny do dotacji, tzn. zastępują dotację bez zaliczenia ich do wydatków budżetowych. Zaniżony tym samym zostaje deficyt budżetu państwa.  (str. 17)

Kontrola krajowej metodologii obliczania przez Ministerstwo Finansów dochodów i wydatków sektora finansów publicznych, przeprowadzona przez NI K na przełomie 2012 i 2013 r., wykazała poważne zaniżenie deficytu sektora finansów publicznych w 2011 r.181 Wynika to przede wszystkim z zaliczenia do dochodów publicznych, a więc dochodów otrzymywanych spoza tego sektora, środków transferowanych z budżetu państwa do FUS z tytułu refundacji składki należnej otwartym funduszom emerytalnym (OFE). W 2011 r. zaniżono z tego tytułu deficyt sektora finansów publicznych o 15,4 mld zł. Drugim istotnym czynnikiem wpływającym na zaniżenie deficytu w 2011 r. było nieuwzględnienie 1,5 mld zł przekazanych z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa do budżetu państwa. Zaniżanie deficytu sektora finansów publicznych o wielkość środków przekazanych do FUS jest błędem systematycznym, który wystąpił również w ubiegłym roku. Deficyt sektora finansów publicznych w 2012 r. został zaniżony z tego tytułu o 8,2 mld zł. (str. 177-178)

 

NIEREALIZOWANIE POSTULATÓW NIK

Niepowstrzymanie w najbliższych latach pogłębiającej się nierównowagi między dochodami i wydatkami Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, powiększającej deficyt finansów publicznych, może stanowić zagrożenie dla finansów państwa. Sprzyja temu nieutworzenie funduszy rezerwowych dla ubezpieczeń rentowych oraz chorobowego i wypadkowego, co NIK wielokrotnie postulowała. (str. 19)

Niezależnie od opisanych powyżej pozytywnych aspektów wykonania ustawy budżetowej, Najwyższa Izba Kontroli podkreśla, że w dalszym ciągu nie zostały zrealizowane formułowane przez NIK po poprzednich kontrolach budżetowych wnioski o charakterze systemowym, dotyczące między innymi: – określenia zasad dotyczących przekazywania środków z Unii Europejskiej na rachunek dochodów budżetu środków europejskich, – stworzenia podstaw prawnych lub zrezygnowania z udzielania zaliczek na poczet zakupów inwestycyjnych zakupu sprzętu wojskowego, – określenia zasad przyznawania nagród osobom zajmującym kierownicze stanowiska państwowe, w tym zwłaszcza pełniących funkcje, w stosunku do których nie można wskazać organu nadrzędnego. (str. 21)

W 2012 r. nie wprowadzono zmian, które w ocenie Najwyższej Izby Kontroli powinny przyczynić się do zwiększenia przejrzystości gospodarowania środkami publicznymi, o co wnioskowano w latach ubiegłych. Istnieje konieczność stworzenia warunków prawnych do zarządzania przez Ministra Finansów środkami z budżetu Unii Europejskiej w taki sposób, aby nie odbywało się to w sposób dowolny. W 2012 r., podobnie jak w latach 2010 i 2011, nie zostały ustalone zasady, z których wynikałby tryb i terminy przekazywania środków z rachunków programowych na dochody budżetu środków europejskich. Brak tych zasad powoduje, że Minister Finansów swobodnie kształtuje wielkości zrealizowanych dochodów. Wielkość ta nie jest wprost uzależniona od wielkości zrealizowanych wydatków ani środków zgromadzonych na rachunkach programowych. Opracowanie ustawowych procedur w tym zakresie pozwoli na ograniczenie dowolności, która nie ma wprawdzie wpływu na racjonalność i efektywność sposobu zarządzania środkami europejskimi, lecz negatywnie oddziaływuje na przejrzystość sektora finansów publicznych. W celu zapewnienia tej przejrzystości konieczne jest opracowanie takich regulacji prawnych, które zapewnią Ministrowi Finansów możliwość zarządzania środkami z budżetu Unii Europejskiej w granicach ustalonych przez te regulacje. (p. 41)

Zgodnie z art. 182 ust. 3 pkt 1 ustawy o finansach publicznych sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej powinno zawierać dochody, wydatki oraz nadwyżkę albo deficyt sektora finansów publicznych. W rządowym sprawozdaniu z wykonania ustawy budżetowej wymóg ten został spełniony. Najwyższa Izba Kontroli zwraca jednak uwagę na fakt, że podobnie jak w poprzednich latach, prezentowany zakres danych na temat finansów sektora jest bardzo ograniczony i brakuje w nim podstawowych wielkości. Nie są też opublikowane szczegółowe informacje o zastosowanej metodologii obliczania wielkości dochodów i wydatków publicznych ani definicje stosowanych pojęć. (str. 177)

 

NIEKTÓRE WPADKI:

Ministerstwo Sportu i Turystyki niezgodnie z przeznaczeniem wykorzystało 6,2 mln zł z rezerwy celowej na sfinansowanie imprezy zorganizowanej na Stadionie Narodowym w Warszawie po zakończeniu Finałowego Turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012. Ze środków tych wydatkowano 5,9 mln zł na kampanię reklamową, zakup biletów i praw marketingowych do koncertu Madonny, piosenkarki muzyki pop, który odbył się 1 sierpnia 2012 r., 0,3 mln zł na przeprowadzenie meczu piłkarskiego Polska–Anglia, który odbył się 15 października 2012 r. oraz 74,5 tys. zł na zorganizowanie w dniu 19 września 2012 r. koncertu zespołu Coldplay. Było to sprzeczne z art. 154 ust. 7 ustawy o finansach publicznych, ponieważ finansowanie kosztów utrzymania Stadionu Narodowego ze środków rezerwy celowej dotyczyło wyłącznie Turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012. Z powyższej kwoty NIK zakwestionowała gospodarność wydatkowania 4,7 mln zł, na sfinansowanie organizacji koncertu Madonny na Stadionie Narodowym. Narodowe Centrum Sportu Sp. z o.o. na podstawie umowy użyczenia z czerwca 2012 r., na zawarcie której wyraził zgodę Minister Sportu i Turystyki, oddało podmiotowi zewnętrznemu do bezpłatnego używania pomieszczenia Stadionu Narodowego w celu organizacji koncertu Madonny. Z tym samym podmiotem Narodowe Centrum Sportu zawarło w marcu 2012 r. umowę zakupu praw marketingowych, na podstawie której Skarb Państwa, jako sponsor koncertu, w zamian za świadczenia ze strony kontrahenta, zobowiązany był między innymi do uiszczenia opłaty sponsorskiej w wysokości 600,0 tys. euro netto. Z rozliczenia wyżej wymienionych umów wynika, że dochód Skarbu Państwa z tytułu realizacji umowy zakupu praw marketingowych wyniósł 1,2 mln zł, podczas gdy koszty budżetu państwa poniesione w związku z koncertem Madonny wyniosły 5,9 mln zł. Było to niezgodne z art. 44 ust. 3 pkt 1 ustawy o finansach publicznych, stanowiącym, że wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów oraz optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów. (STR. 109)

W Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad stwierdzono nierzetelne prowadzenie postępowań o zamówienia publiczne, polegające między innymi na wyborze wykonawców będących w złej sytuacji finansowej. Konsekwencją wyboru takich firm było wydłużenie czasu realizacji budowy, jej przerywanie, konieczność wyłaniania nowego wykonawcy, a także przejmowanie przez GDDKiA zobowiązań wykonawcy wobec podwykonawców. (STR. 119)

Najwyższa Izba Kontroli oceniła negatywnie działalność PLK SA w zakresie realizacji inwestycji infrastrukturalnych w okresie 2010-2012. W sytuacji występującego od wielu lat problemu z wykonywaniem planów inwestycyjnych oraz z absorpcją środków pomocowych UE przez PLK SA, niewystarczający był nadzór właścicielski ministra właściwego do spraw transportu nad funkcjonowaniem tej spółki. (str. 120)

Większość tego tekstu powinna znaleźć się w uzasadnieniu wniosku o wotum nieufności dla Jacka Vincenta Rostowskiego. Niestety, kolejny rok – czyli obecny – będzie nieporównanie gorszy. Już teraz wiemy, że deficytu będzie o 40% większy niż planowano… Stąd republikańska mądrość na koniec: idź na wybory, zmień kraj!