Utrzymać władzę nadaną przez Moskwę

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego wydała niskonakładową książkę (Warszawa 2013, str. 247) o współpracy sowieckiej służby KGB z polską SB w latach 1970-1990. Szkoda, że takie opracowanie ukazuje się dopiero po 24 latach transformacji. Ale lepiej późno niż wcale. Czy po tej publikacji będzie można dalej rozpowszechniać brednie o patriotyzmie i honorze funkcjonariuszy i współpracowników służb specjalnych PRL-u?

Opracowanie rzuca też nowe światło na problem lustracji. Nierozliczenie się z przeszłością obciąża teraźniejszość i przyszłość – to teza mocno artykułowana w tej książce. Karygodne było więc przymykanie oczu i aprobata władz i elit nowej Polski na niszczenie archiwów. Nikt za to nie odpowiedział.?

Podajemy wstępne fragmenty opracowania. Materiały będziemy udostępniać w kolejnych numerach.

Bilans dokonań

Kwestia poszerzania obszarów kwerendy (poszukiwań – przyp. red.) archiwalnej i analizy dwóch ostatnich dekad współpracy SB z KGB wydaje się być istotna nie tylko ze względu na uzyskanie pełnego, historycznego, obrazu funkcjonowania PRL w latach 70. i 80. XX wieku, lecz także z uwagi na dzisiejsze bezpieczeństwo wewnętrzne RP. Prezentowana publikacja jest elementem porządkowania od 2008 r. tej sfery bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, za którą odpowiada szef ABW. Nie można bowiem budować nowego systemu tego bezpieczeństwa i nowoczesnej służby kontrwywiadu śledczego powołanej do jego zapewniania bez wytyczenia obszaru, po jakim ta służba powinna się poruszać, tj. bez opracowania bilansu jej dotychczasowych dokonań oraz ich weryfikacji. Pomimo bowiem upływu ponad 20 lat od upadku PRL i ZSRR oraz zakończenia współpracy ich służb wewnętrznych, przedstawienie tej współpracy we wszystkich aspektach, jej zbilansowanie, opisanie jej skutków i pozostałych po niej układów oraz aktywów (do aktywów służb zaliczają się m.in. agenci – przyp. red.) ma nadal istotne znaczenie ze względu na wciąż możliwy wpływ tej współpracy na aktualny stan bezpieczeństwa RP.

Zestaw informacji źródłowych

Prezentowany materiał to z jednej strony wynik kwerendy archiwalnej, a z drugiej rezultat rozmów z byłymi pracownikami Służby Bezpieczeństwa i jej tajnymi współpracownikami, a także z agentami KGB. Ze zrozumiałych względów obraz w nim przedstawiony jest niepełny, tajemnicą pozostało jednak tylko to, co niezbędne zarówno ze względów operacyjnych, jak i innych istotnych dla bezpieczeństwa państwa. Warto pamiętać także o brakowaniu wielu archiwaliów na przełomie lat 80. i 90. XX wieku, w niektórych przypadkach, jak należy sądzić, także na polecenie lub zgodnie z sugestią KGB (na przykład wybrakowanie konkretnych dokumentów zawierających informacje pochodzące z Połączonego Systemu Ewidencji Danych o Przeciwniku). Mimo to niniejsza publikacja stanowi interesujący zestaw informacji źródłowych na temat z jednej strony mitologizowany, a z drugiej lekceważony – zwykle z powodów politycznych, ale być może także z inspiracji czynników zainteresowanych minimalizowaniem zagrożenia wciąż płynącego z nawiązanych w przeszłości kontaktów i wspólnie realizowanych przedsięwzięć (np. PSED), a także werbunków dokonanych przez KGB na terenie PRL, również wobec jej obywateli.

Relacje świadków

Aby uniknąć popadania w płytką publicystykę, autorzy prezentowanego opracowania bazowali wyłącznie na wiarygodnych, udokumentowanych źródłach informacji. Należy jednak zdawać sobie sprawę z tego, że ze względu na zniszczenie lub wywiezienie części materiałów za granicę obraz w nim przedstawiony może pozostawiać wrażenie fragmentaryczności lub ostrożności autorów. Podobnie jednak jak w pracy operacyjnej ukierunkowanej na zakończenie procesowe, tak i w tego typu opracowaniu trzeba unikać nieudokumentowanych spekulacji, niezależnie od powszechnych przekonań i stereotypów.

Ważne jest również to, że oprócz zachowanych dokumentów, w tym akt operacyjnych, pozy¬skano także relacje od świadków tamtych lat, tj. od funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa MSW PRL i tajnych współpracowników SB, jak również od źródeł informacji KGB. Stanowią one istotne uzupeł¬nienie wyniku przeprowadzonej kwerendy. Fakt, iż po upływie kilkudziesięciu lat od tamtych wydarzeń świadkowie ci w zdecydowanej większości zastrzegają sobie anonimowość, świadczy o tym, że ta od¬legła, zdawałoby się, przeszłość nadal powoduje u nich poczucie zagrożenia

(Ze wstępu szefa ABW gen. bryg. Krzysztofa Bondaryka, 13.01.2013)

Cel publikacji

Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie wybranych aspektów – obszarów, zakresu i przykładów – współdziałania radzieckiego Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego przy Radzie Ministrów Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (KGB ZSRR) ze Służbą Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (SB MSW PRL) w latach 1970-1990. Już na wstępie należy zaznaczyć, że nie było to współdziałanie równorzędnych partnerów. W latach 1944-1990 większość państw Europy Środkowej, będąc de iure podmiotami prawa międzynarodowego, była tak naprawdę podmiotami niesuwerennymi, podporządkowanymi ZSRR. Determinowało to m.in. konieczność kontaktowania się służb państw zależnych od ZSRR ze służbami radzieckimi, czego przejawem były m.in. ich cykliczne oficjalne spotkania.

Do jednego z takich spotkań doszło w dniach 16-21 marca 1975 r. w Pradze podczas I Konferencji Szefów Służb Kontrwywiadowczych Krajów Socjalistycznych. Jej inicjatorem było KGB. Uczestniczyli w niej przedstawiciele komunistycznych służb specjalnych państw: Ludowej Republiki Bułgarii, Węgierskiej Republiki Ludowej, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Republiki Kuby, Mongolskiej Republiki Ludowej, Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej i Pol¬skiej Rzeczpospolitej Ludowej. Stojący na czele delegacji SB MSW wiceminister spraw wewnętrznych PRL Mirosław Milewski w ramach podsumowania przedsięwzięcia tak oto wypowiedział się o współpracy służb peerelowskich i radzieckich:

Szczególne serdeczne wyrazy podziękowania wyrażamy Towarzyszom z Główne¬go Zarządu KGB, którzy w kontaktach roboczych udzielają nam bezpośredniej pomocy w organizowaniu naszych działań, jak również dzielą się swoimi bogatymi doświadczenia¬mi. Pomoc braterska radzieckich czekistów towarzyszyła naszej pracy od powstania orga¬nów kontrwywiadu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. (...) Udzielana przez Towarzyszy z KGB pomoc, przekazywane środki i informacje, zwłaszcza w stosunku do rezydentur, pozwoliło nam uzyskać wiele kontrwywiadowczych efektów (. ..).

(Notatka z I Konferencji Szefów Służb Kontrwywiadowczych Krajów Socjalistycznych, marzec 1975)

Za retoryką przytoczonych wyżej kurtuazyjnych słów Milewskiego kryła się rzeczywistość kamuflowanej okupacji, jaką Związek Radziecki wprowadził w Polsce od 1944 r., a usiłował wprowadzić wcześniej, na początku XX wieku, od wojny polsko-bolszewickiej w latach 1919-1920, następnie poprzez agresję na Polskę 17 września 1939 r. i zagarnięcie jej wschodniej części. Anektowanie przez Związek Radziecki części terytorium II Rzeczypospolitej w formie bezpośredniej (włączenie w 1939 r. ziem wschodnich do ZSRR) czy też przejęcie kontroli nad niesuwerennym państwem („wyzwolenie” na przełomie lat 1944 i 1945), wpłynęło na tworzenie struktur i działalność ówczesnych służb bezpieczeństwa organizowanych w Polsce. Służby radzieckie wprowadzały w niesuwerennych państwach własne formuły działania, które służyły jednemu zasadniczemu celowi – utrzymaniu mandatu władzy nadanego przez Moskwę. Wiązał się z tym kolejny niemniej ważny cel – utrzymanie pełni wpływów w Europie Środkowej, która była pomostem umożliwiającym Rosji radzieckiej ekspansję na Zachód.

Polskie służby specjalne powstały w 1944 r. u boku radzieckiego NKWD i w okresie PRL-u (1952-1989/1990) funkcjonowały jako zależne od radzieckich agend.

Bezpieka była nie tylko orężem komunistycznego reżimu, była zarazem najważniejszym spoiwem jego kadr i jego elit władzy. Bezpieką rządziła komunistyczna partia – bo to ona wyznaczała wrogów i określała metody walki.

(R. Pipes, „Rosja bolszewików”. Warszawa 2005)

Utworzone po 1945 r. przez ZSRR w państwach satelickich ich „służby krajowe” w pełni zosta¬ły wpisane w realizację celu zasadniczego. Pomimo zmian, jakie odnotowywano w kolejnych okre¬sach i przy okazji kolejnych zawirowań na szczytach rządzącej formalnie w ZSRR Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, cel zasadniczy, tj. utrzymanie państw satelickich w pełnej zależności, pozostawał dla Rosjan niezmienny przez kolejnych 45 lat, aż do 1990 r. Radziecki aparat państwowy, a szczególnie jego tajne służby, nieustannie prowadził działalność wpisującą się w jeden z najważniej¬szych celów ZSRR – opanowanie i podporządkowanie sobie Polski wchodzącej w skład strategicznego z punktu widzenia ZSRR obszaru Europy Środkowej.

Nowy system polityczny w Polsce został zbudowany – według instrukcji radzieckich – pod para¬solem ochronnym wojska i służb bezpieczeństwa ZSRR. W praktyce żadne istotne decyzje władz w Polsce nie mogły być realizowane bez akceptacji ze strony Moskwy. Początkowo kierownictwo Polskiej Partii Robotniczej (PPR) uważało się wręcz za część Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) (WKPb) i działało w ścisłej symbiozie z jej władzami.

(A.L. Sowa,  „Historia polityczna Polski (1914-1991)”, Kraków 2011)

Mimo że struktura organizacyjna Służby Bezpieczeństwa nie była kalką służb radzieckich, to jednak aparat KGB nigdy nie dopuścił do tego, aby umniejszyć swoją kontrolę i wpływ na zarządzanie peerelowskimi służbami specjalnymi.

(oprac. red.)

 

 

 

----------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------

Do nabycia wSklepiku.pl:"Komunizm w Polsce"

Opracowanie Zbiorowe

Od upadku PRL minęło kilkanaście lat. Z tej perspektywy wyraźniej widać, jakich spustoszeń dokonał komunizm. Bez całkowitego odrzucenia jego pozostałości nie powstanie Polska na miarę aspiracji dumnego narodu. Komunistyczny spadek zatruwa nasze życie. Jednym z jego przejawów jest – opisywane już przez Krasińskiego – odcinanie się od przeszłości, niepamięć budowana na haśle „wybierzmy przyszłość”.